هدی شریفیان

توسعه شهری و افت تراز آب زیرزمینی متقابلاً تهدیدکننده یکدیگر هستند. هدف پژوهش، شناسایی جایگاه گروداران مدیریت منابع آب و توسعه شهری از منظر اجتماعی و نقش طراحی شهری حساس به آب ، در حل تعارض های بین نهادی است. نظر به فرونشست جنوب غرب تهران (سالانه حدود 25 سانتیمتر) ناشی از افت کمی آب زیرزمینی، محدوده شهری حوضه آبریز کن مورد پژوهش قرار گرفت. جامعه آماری شامل تمام گروداران نهادی توسعه ای و حفاظتی مؤثر در مدیریت شهری و آب زیرزمینی در این حوضه است و با روش نمونه گیری غیر احتمالی گلوله برفی (نمایی با تمیز)، 10 گرودار نهادی کلیدی مؤثر شناسایی شد. با روش تحلیل گروداران و با پرسشنامه و مقیاس لیکرت (5-1)، جایگاه گروداران و با روش تحلیل شبکه اجتماعی در نرم افزار Gephi، نوع و شدت روابط بین نهادی برآورد شد. در این پژوهش بازتعریف طراحی شهری حساس به آب از منظر اجتماعی به عنوان ابزار حل اختلاف، اولین بار مطرح گردید. طبق نتایج تحلیل گروداران، پارامترهای قدرت و تمایل دو گرودار حفاظتی آب منطقه ای (4.026 و 4.28) و توسعه ای شهرداری (3.42 و 3.78)، بالاتر بوده و نزدیکی این دو نهاد با مطلوبیت های متفاوت، بیانگر زمینه تعارض بالقوه است. نتایج تحلیل شبکه اجتماعی نشان داد در شبکه همکاری، بیشترین و کمترین درجه را به ترتیب نهادهای آب و فاضلاب و شهرداری دارند که بیانگر تعامل کم نهادهای توسعه ای، به ویژه شهرداری است. در شبکه تعارض نیز نهادهای آب منطقه ای و شهرداری بیشترین درجه را دارند.

بیان مسئله: آب به عنوان پرحجم ترین کالای ورودی به شهرها و چرخه آبی به عنوان بخشی از طبیعت واقع در جغرافیای شهری، بیشترین تأثیر را از توسعه شهری در بین دیگر منابع طبیعی دریافت کردند. با توجه به رشد و توسعه شهرها و افزایش نیاز آبی متناسب با آن، افت کمی و کیفی منابع آبی شدت بیشتری گرفته است. از نتایج توسعه شهری غیرقابل نفوذ نمودن سطوح در مناطق شهری همزمان با برداشت بی رویه از آب زیرزمینی بخصوص در مناطق خشک و نیمه خشک است. این مساله منجر به مشکلاتی همانند فرونشست زمین شده است. هدف: نظر به مشکلات عدیده مرتبط با مشکلات آب زیرزمینی در کشورهای خشک و نیمه خشک و اهمیت حفظ و کنترل این منابع حیاتی، هدف از این پژوهش استفاده از رویکرد مبتنی بر طراحی شهری حساس به آب برای کنترل افت تراز آبخوان در محدوده های شهری است. روش: با استفاده از یک شبیه سازی فیزیکی-رفتاری در یک محیط شهری از ابزارهای مبتنی بر طراحی شهری حساس به آب همانند آسفالت نفوذپذیر، تالاب مصنوعی و سدهای لاستیکی برای تغذیه آبخوان در یک محدوده شهری و افزایش نفوذپذیری زمین استفاده خواهد شد. وضعیت کمی آبخوان کن در غرب تهران به عنوان مطالعه موردی مطالعه شده است. یافته ها: توسعه فعلی شهر تهران و افت تراز آبخوان با شرایط فعلی مشکلات جدی را برای آبخوان ایجاد خواهد کرد. با توجه به برداشت های آب برای کاربری های متنوع در محدوده مطالعاتی غرب تهران و نفوذناپذیر شدن اراضی شهری، استفاده از ابزار طراحی شهری حساس به آب می تواند برای کنترل افت آبخوان در محدوده مطالعاتی مؤثر باشد. نتیجه گیری: روش ارائه شده از منظر طراحی شهری حساس به آب در کنترل افت تراز آب زیرزمینی مؤثر است ولیکن با توجه به مصارف آبی در این محدوده و شرایط مرتبط با فرونشست زمین به دلیل افت تراز آبخوان، استفاده از رویکردهای غیرسازه ای در کنار رویکردهای سازه ای ضروری است.