نصرالله سلطانی

توسعه حقوق بین الملل سایبری همواره با دشواری هایی همراه بوده است. به رغم اینکه امنیت سازی و مبارزه با جرائم برخاسته از این فضا مستلزم مساعی جمعی دولت هاست و تقسیم ناپذیری امنیت در این فضا از اهم ویژگی های آن است مع الوصف پیشرفت اندکی جهت قاعده مند شدن این فضا حاصل شده است. مرکز ثقل و نقطه تمرکز فعالیت های بین المللی برای نظام مند کردن فعالیت در عرصه سایبر، سازمان ملل متحد است. دراین بین قطعنامه پیشنهادی فدراسیون روسیه به کمیته اول مجمع عمومی، از مهم ترین تلاش ها برای قاعده مند کردن این فضا طی دو دهه اخیر است که موضوع مقاله حاضر می باشد. در این قطعنامه به نقش علم و تکنولوژی در چارچوب امنیت بین الملل و کاربرد دوگانه نظامی و غیرنظامی فضای سایبر اشاره شده است. رویکرد هنجارساز این قطعنامه و عملکرد حقوقی کنشگران اصلی در قبال این قطعنامه، مطمح نظر مقاله می باشد. تحقیق حاضر از جهت هدف محوری، توسعه ای محسوب می شود که با بررسی موضوعی و تحلیل محتوایی تمام قطعنامه ها و پایش روند این اسناد درصدد توسعه دانش است. رویکرد این پژوهش، استقرایی و نحوه انجام آن، پژوهش اسنادی و مبتنی بر شواهد برگرفته از اسناد سازمان ملل می باشد. یافته های تحقیق مؤید آن است که غلبه رویکرد شرکت محوری به جای حاکمیت محوری به این فضا از یک سو و نگاه حداقلی قدرت های بزرگ سایبری به نقش ملل متحد برای قاعده مند سازی فضای سایبر و عدم ایفای نقش مؤثر این سازمان در این امر از اهم دلایل ضعف کارکردی سازمان ملل برای قاعده مند سازی این فضا می باشد.

عمر نسل جدید سازمانهای بین المللی به یک قرن نرسیده است.اما در همین مدت  نسبتاً کوتاه، این نهادها ضرورت وجودی خود را کم و بیش در تمام عرصه های روابط بین المللی به اثبات رسانده اند.بی تردید اگر حقوق بین الملل به ویژه در شصت سال اخیر از جهت هنجاری رشد و توسعه چشم گیری را تجربه کرده است این امر تا حد زیادی مرهون وجود و ماهیت سازمان های بین المللی بوده است که حوزه سایبر یکی از عرصه های متاخر آن است.این مقاله از نظر هدف، اکتشافی است و با بررسی گزارشات گروه کارشناسان دولتی، قطعنامه های کمیته اول و تحلیل محتوای اسناد در صدد تولید دانش و درک کارشناسی از موضوع است. رویکرد این پژوهش، استقرایی ونحوه انجام آن ، پژوهش اسنادی است و مبتنی بر شواهد برگرفته از مطالعه اسناد سازمان ملل می باشد.یافته های تحقیق موید آن است که مسئولیت گریزی بازیگران در این فضا، ضعف ادله و عدم کفایت قواعد موجود برای جرم یابی و انتساب  جرم و در این فضا و صعوبت شکل گیری مسئولیت حقوقی از اهم دلایل ضعف کارامدی روندهای قاعده ساز سازمان ملل از جمله گروه کارشناسان دولتی  برای امنیت زایی در فضای سایبر  بوده و نتیجه آن، روند روزافزون ناامنی در این فضا می باشد. از سوی دیگر رقابتهای پیدا و پنهان قدرتهای بزرگ سایبری و نفوذ آنها در ارکان مختلف سازمان ملل مانع ازآن شده است که این سازمان در مأموریت جهانی خود برای نظام مند کردن فضای سایبر توفیق چندانی داشته باشد.در این میان نقش و عملکرد منفی دولت ایالات متحده و فقدان بازیگریِ واقعیِ جامعه جهانی از عوامل برجسته ناکارآمدی این سازمان در مواجهه با موضوعات  و معضلات فضای سایبر می باشد.