فهیمه حسنی فر

ویژگی مهم شهر ایرانی دوره اسلامی، وجود محلات به عنوان زیرسیستم و کل های کوچک در شهر است. محله به عنوان یکی از ارکان اصلی تشکیل دهنده شهر ایرانی، سهم بسزایی در تکامل مفهوم مدنیت و اجتماع دارد. این کل های کوچک، بیش از هر چیز به مثابه ساختارهایی جمعی و به عنوان کانون هایی جهت ارتباطات اجتماعی و مردمی تلقی می شوند و برای شناخت هرچه بیشتر آنها نیازمند دیدگاهی کل نگر و همه جانبه هستیم که بتواند همه ابعاد آن را شناسایی و درک نماید. شهرهای سمنان و دامغان به عنوان دو شهر تاریخی و با قدمت بالا، همچون سایر شهرهای تاریخی ایران، دارای بافت و ساختار ویژه ای از محلات هستند و بررسی و شناخت منظر محله این دو شهر، جهت درک ساختارهای ذهنی و اجتماعی آنها، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و تا کنون مورد توجه واقع نشده است. در همین راستا، این پژوهش با هدف شناسایی و دستیابی به ساختاری جهت خوانش منظرِ محله به صورت کلی، و با تأکید بر منظر محلات دو شهر سمنان و دامغان به صورت خاص، به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که برای خوانش منظر ِمحله، به چه ساختاری می توان استناد کرده و آن را مبنا قرار داد؟ جهت پاسخگویی به این سؤال، این نوشتار با دیدگاهی کل نگر و مشاهده تفصیلی به شناخت، بررسی و تفسیر عوامل مؤثر در خوانش منظر محله می پردازد. در نهایت عناصری چون عرصه های جمعی محلات، آیین ها و رویدادهای مذهبی، عناصر طبیعی، معابر و گذرها، کاربری ها و فعالیت ها و در نهایت و اشتراکات قومی و صنفی از عناصر تأثیرگذار در خوانش محلات سمنان و دامغان شناخته شدند.

در این پژوهش، با تحلیل مشاهدات میدانی، مطالعات کتابخانه ای و تصاویر ماهواره ای، تأثیر منظر دریایی استان هرمزگان بر مدل توسعه اقتصادی پایدار منطقه هرمزگان مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب شاه عباس صفوی و توجه ویژه او به این منطقه باعث رونق شهر بندری بندرعباس شد و بنادر دیگر استان هرمزگان از رونق افتاد. اما، ایدئولوژی ها و سیاست ها برای پایداری یک منطقه کافی نیستند، بلکه باید محیط زیست انسان ها با مدل فعالیت های اقتصادی سازگاری داشته باشد. زیرا شواهد روشنی وجود دارد که رشد اقتصادی در مراحل اولیه خود منجربه تخریب محیط زیست می شود. بررسی موقعیت جغرافیایی بندر عباس نشان می دهد که، نزدیکی به منطقه استراتژیک تنگه هرمز، موجب شده است، این منطقه به عنوان یک رکن اصلی مبادلات دریایی منطقه باشد. با مشاهدات میدانی از بنادر وسیع بندرعباس به نظر می رسد، علاوه بر مبادلات کالابه کالا، تأسیسات نفت و گازی بر مدل الگوی توسعه این مناطق مؤثر بوده است. مطالعات پیرامون عوامل پایداری زمینه ای منطقه، متشکل از محیط زیست انسانی و جانوری، موقعیت جغرافیایی، وضعیت ژئو و توپولوژی، سرعت توسعه را در کشورهای درحال توسعه افزایش می دهد و به پایداری آن ها کمک می کند. شناخت مدل توسعه شهربندرها و بنادر، زمینه های برنامه ریزی برای آینده منطقه را فراهم می کند. به عبارت دیگر، توجه به منظر دریایی منطقه هرمزگان و هم پوشانی محیط زیست انسان ها با مدل فعالیت های اقتصادی، می تواند بر توسعه اقتصادی پایدار منطقه تأثیر گذارد.