سید جمال قریشی

این مقاله تلاش می کند به کمک ابزارهای مفهومی هایدگر، فوکو و نیز دستاوردهای علوم شناختی، از منظری فلسفی گذار از خوانشگری کاغذی به خوانشگری دیجیتال را بررسی کند. این بحث می تواند تمهیدی برای فهم فلسفی عصر دیجیتال باشد. در این پژوهش نشان داده می شود که تحلیل هایدگر درباره هستی تودستی و تکنولوژی می تواند به فهم رفتارهای خوانشگری ناظر به خواندن کاغذی و دیجیتالی کمک کند. همچنین، از چهارچوب تحلیلی هایدگر، برای هستی شناسی متن بهره گرفته شده است. ازسوی دیگر، تأملات فوکو درباره تکنولوژی های بدن مند می تواند مناسبات قدرت شناختی را که پیرامون خواننده شکل می گیرد، تبیین کند. افزون براین، علوم شناختی با بررسی مفصّل نحوه های گوناگون خوانشگری، یافته های تجربی مفصّلی از تأثیرات منش های خوانشگری بر سوگیری ها و مهارت های شناختی انسان به دست داده است. در این میان، علوم شناختی بدن مند و مهارتی جایگاهی متمایز دارد؛ چراکه با گذار از فهم رایانشی از انسان، به منش ها و حالت های گوناگون بدنی هنگام مطالعه توجه و تأثیرات آنها را برجسته کرده است. برای یکپارچه کردن این حوزه های پژوهشی، تلاش بر این است که یافته های علوم شناختی در چهارچوب فهم تکنولوژیک هایدگر و فوکو از مناسبات قدرت شناخت  مدرن قرار گیرد.

در این مقاله با تحلیل ممزوج شدن فناوری و حاکمیت در عصر مدرن و تشدید این امتزاج در عصر مجازی، انگاره ای از مشروعیت را مطرح می کنیم که نام آن را مشروعیت فنی-دانشی گذاشته ایم. این انگاره، انگاره ای توصیفی درباره مشروعیت اعمال اقتدار و حکمرانی در دوران مدرن و مجازی است. مطالعه دو کلان الگوی حاکمیتِ عدالت-محور در رویکرد سنتی و حاکمیتِ مصلحت-امنیت-محور در درون مدرن که به تکثیر فناوری ّهای امنیتی، حاکمیتی و قدرت در این عصر منجر شده است، مسیر تحلیلی ما برای رسیدن به مفهوم مشروعیت فنی-دانشی است. در پرتو این مفهوم، پاره ای از اصلی ترین مشکلات حکمرانی فضای مجازی از جمله حکمرانی سکوها و محتوا در فضای مجازی را بررسی و راه حل هایی متناسب با اقتضائات کنونی فضای مجازی برای آن ها پیشنهاد داده ایم. اولویت دهی به سکوها، تقویت انحصار بومی و حکمرانی مضاعف از طریق تکثربخشی به بازیگران بین المللی حاضر در فضای مجازی ایران سه ضلع راه حل پیشنهادی ما برای مشکل فرسایش حاکمیت ملی در عرصه مجازی است.