جلال فروزانفر

بافت های تاریخی شهرهای ایرانی- اسلامی با ارزش کالبدی و فرهنگی نهفته در خود، از هویت شهری بالایی برخوردار هستند. شهر یزد از جمله شهرهای است که از بافت تاریخی و معماری منحصر به فردی برخوردار است. بازشناسی  نگاره های موجود در معماری آن می تواند بخشی از این هویت تاریخی را معرفی کند. در همین راستا، پژوهش حاضر که از نوع تحقیقات کیفی و توصیفی است و در آن از مطالعات اسنادی بهره گرفته شده، با روشی پیماشی تلاش دارد تا با استناد به دو رویکرد "دید مکانی" (هستی شناسی) و "معنای مکان" (پدیدارشناسی) محیط زیسته را در جهانی شدن شهر یزد و خاصه نمونه مورد مطالعه پژوهش، خانه ملک زاده مورد کنکاش قرار داده و هر بخش را با عناصر هویت سازی که معماری به فرد منتقل می کند، تبیین و ارزیابی نماید؛ در حقیقت محقق از میان نیازهای روانشناختی، دو نیاز "ابراز وجود" و "احراز وجود" را مورد تاکید قرار داده و تلاش دارد تا با روش «تئوری برخاسته از زمینه»، به شناسایی معیارهای خانه های سنتی یزد در پاسخگویی به این نیازها بپردازد. نتیجه حاصل نشان می دهد، تأثیری که عناصر هویت ساز معماری ایرانی اسلامی در غالب خانه های سنتی در بافت های تاریخی بر جهانی شدن شهر یزد می گذارد، در جستجوی هستی شناسی و شناخت شناسی در هویت و فرهنگ شهر است. اهداف پژوهش: تبیین و بررسی مؤلفه های هویت دهنده به معماری سنتی شهر یزد و جستجوی عناصر موثر آن در جهانی شدن این شهر. ارائه راهکاری برای زدودن بحران های ایجاد شده در معماری خانه های معاصر شهر یزد. سؤالات پژوهش: طرحواره های معماری سنتی شهر یزد چه نقشی در ماهیت این شهر و ثبت میراث فرهنگی جهان دارند؟ چگونه می توان با استناد به طرحواره های معماری سنتی یزد بحران هویتی فرهنگی ایجاد شده در خانه های معاصر این شهر را در ردایی مدرن برطرف نمود؟

هویت معیاری در جهت رشد شهر است که با ایجاد و تداعی حس تعلق به مکان، معنا یافته و با انگیزه دلبستگی، افراد را به سوی شهروند شدن رهنمون می سازد. اما متاسفانه در دهه های اخیر با بحران هویت در مراکز سکونتی کشورمان مواجه بوده ایم. معماران و شهرسازان که در دوران معاصر با مبنا قرار دادن الگوهای برخاسته از مدرنیسم در ایجاد این بحران نقش آفرینی نمودند، حال دغدغه رفع این معظل را در سر می پرورانند. در رویارویی با این بحران نباید هویت گذشته را مبنای زمان حال قرار دهیم، بلکه صرفا با هدف احراز هویت در قالب یک تراژدی عملکردی در بناها و بافت های تاریخی و آسیب پذیر به تغییر کاربری، انطباق، احیاء و باز زنده سازی این اماکن همت گماریم. پژوهش حاضر به دنبال آن است تا بحران هویت در محله فهادان یزد را از منظر آسیب شناسی بافت های تاریخی و ارزشمند، تبیین و بررسی نموده و به ارائه راهکارایی جهت رفع این معضل در شهر تاریخی یزد بپردازد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده که اطلاعات آن با استفاده از منابع کتابخانه ای ، اسنادی و میدانی گرد آوری و به روش توصیفی کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج گویای ریشه دواندن بحران هویت ناشی از برون رفت جمعیت بومی و عدم حس تعلق به مکان در سکنه جدید، فرسودگی بافت و تغییرات کالبدی غیراصولی و بدون برنامه ریزی و عجولانه انزواگزینی محله بوده است که محقق به ارائه راهبردهایی جهت بهره وری بهینه از پتانسیل های موجود در این بافت پرداخته است.