منصور رضایی عزیزی

مقدمه: تبدیل رواناب ها به سیلاب می تواند خسارات جبران نا پذیری به شبکه شریان های شهری وارد نماید. افزایش حدود 20 برابری گستره شهر ارومیه در پنجاه سال اخیر به علت توسعه ساخت وساز های شهری و به ویژه گسترش آن در مناطق کوهپایه ای و در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی و جایگزینی آن با معابر آسفالت شهری، این پهنه را مستعد جریان یافتن رواناب و سیلاب در مواقع بارندگی به خصوص در هنگام بارش های رگباری نموده است. با توجه به ویژگی های مورفولوژیکی ارومیه زون بندی این شهر و مناطق اطراف آن با وسعت حدود 200 کیلومترمربع از نظر ایجاد رواناب و مناطق آسیب پذیر مورد بررسی قرار گرفته است. ارزیابی 4000 رکورد اطلاعاتی با توجه به داده های ایستگاه های سازمان آب منطقه ای و هواشناسی سال های آبی مختلف در شهر ارومیه نشان می دهد که سالیانه حدود 27 میلیون مترمکعب آب در قالب برف و باران بر گستره آن نازل می شود. بررسی های مقدماتی نشان داده است که سالیانه حدود 5 میلیون مترمکعب از این بارش ها به صورت رواناب و در زمان بارش های رگباری به صورت سیلاب در معابر عمومی جریان می یابد. روش: در این پژوهش زون های مستعد برای تشکیل رواناب در گستره ارومیه، حاشیه شهر و مناطق مسکونی شناسایی شده است. با بهره گیری از داده های آماری سازمان هواشناسی استان آذربایجان غربی شدیدترین بارش محتمل در گستره شهر با دوره بازگشت پنج ساله تعیین و با تلفیق داده های موجود و استفاده از روش تحلیل تاپسیس مستعدترین زون برای تشکیل سیلاب تعیین شده است. یافته ها: براساس این پژوهش 17 زون مجزا که از ویژگی های متفاوت مورفولوژیکی برخوردارند در اطراف شهر قابل شناسایی است. بررسی ها نشان می دهد که زون شماره 12 با مساحت حدود 757000 مترمربع با دارا بودن بیشترین فاصله از حالت ایده آل مستعدترین زون از نظر تولید و جریان یافتن رواناب و سیلاب شهری بوده و در یک بارش شدید بهاری در آن در هر دقیقه192 مترمکعب آب باران فرو می ریزد که با توجه به ضریب جریان سطحی و ضریب حوضه قسمت اعظم آن به رواناب تبدیل می گردد. ایمن ترین زون شهری نیز زون شماره 17 با دارا بودن کمترین فاصله از حالت ایده آل به مساحت1763000مترمربع بوده که در شدیدترین بارش های جوی 275 مترمکعب از نزولات جوی وارد آن می شود. نتیجه گیری: وزن دهی به شاخص های مؤثر در ایجاد رواناب نشان می دهند که شاخص زاویه اتصال مسیر آبراهه های طبیعی حامل رواناب ها با شریان های شهری و مساحت تحت شریان بیشترین و شاخص طول معبر جمع کننده رواناب و اختلاف ارتفاع کمترین وزن (تأثیر) را در معیار آسیب پذیری دارا هستند. بر این اساس زون های4، 12، 15 و 16 با حدود 2/4 کیلومترمربع در معرض آسیب پذیری خیلی زیاد می باشند. اما زون های 17، 1، 2 و 3 به ترتیب در معرض کمترین میزان آسیب پذیری قرار دارند. از طرفی احداث کانال های جمع آوری رواناب در گستره شهر و به خصوص در زون های 4 تا 6 و 11تا 16 ضروری بوده و این امر می تواند باعث کاهش خسارات مالی و جانی احتمالی در این مناطق شده و از ایجاد مناظر زشت و ناراحت کننده در هنگام بارش های رگباری بهاری بکاهد.