زین العابدین زینال پور فتاحی

مقدمه: «ضرورت نظامی» از جمله مفاهیم به کار رفته در اسناد حقوق بشردوستانه بین المللی است. مفهومی پرکاربرد و در عین حال مبهم و غیر شفاف که عدم وضوح معنایی و تبیین نشدن حدود و ثغور آن، موجب بروز و ظهور چالش ها و آسیب های فراوان در عرصه مخاصمات بین المللی و نیز مخاصمات داخلی شده است. این مسئله که «کدام ضرورت» و «با چه کم و کیف» و «با تشخیص کدام متولی»، از جمله مهم ترین مسائل چالش برانگیز و مشکل سازی است که شفاف نبودن آنها باعث ورود خسارت های جبران ناپذیر مادی و معنوی بر بشر گردیده و می گردد. یافته ها نشانگر ضعف و نارسایی این مفهوم و حاکی از این امر است که «ضرورت نظامی» تاکنون دستاویزی برای اعمال سلایق مغرضانه و غیر انسانی برخی فرماندهان نظامی یا مسئولان سیاسی دول متخاصم بوده است. نتیجه بررسی تطبیقی مفهوم «ضرورت نظامی» در فقه امامیه و اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه، از وجود تفاوت های فراوان بین این دو نظام حقوقی حکایت دارد. روش ها: روش تحقیق، روشی توصیفی و تحلیلی است و در آن از منابع معتبر فقهی و اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه بهره برداری شده است. یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که «ضرورت نظامی» در اسناد بین المللی حقوق بشردوستانه چارچوب مشخص و مدونی ندارد و بیشتر متکی به فهم و برداشت شخصی متولیان مخاصمات بین المللی و غیر بین المللی است. تحقیقات نشان داده است که فقه امامیه ضرورت نظامی را در قالب و چارچوب نظام مند تبیین و تشریح کرده است. نتیجه گیری: با بررسی کتب معتبر و دست اول فقه امامیه نظام مندی و مبرهن بودن حدود و ثغور مفهوم ضرورت نظامی به اثبات رسید و معلوم گردید که توجه نویسندگان اسناد بین المللی به مبانی حقوقی فقه امامیه در این باب می تواند در شفاف سازی این مقوله بسیار کارساز باشد.

ضمان یا عدم ضمان نجاتگران در عملیات های امداد و نجات جاده ای که متعاقب ایراد ضرر و زیان مالی به خودروهای مصدومین در حوادث جاده ای بروز می-کند چالشی حقوقی برای نجاتگرانی است که داوطلبانه وبر اساس مبانی بشردوستانه وارد عرصه امدادرسانی در سوانح جاده ای شده اند. بررسی این موضوع در قوانین موضوعه ایران و مداقه در قواعد و مقررات فقه امامیه نشان دهنده نتایجی غیر از آن چیزی است که در قوانینی مثل قانون مدنی ما آمده است. نتیجه تحقیق اثبات عدم ضمان نجاتگرانی است که در حین انجام وظایف نجاتگری خود موجب ایراد ضرر و خسارت مالی به اموال شخص مصدوم می شوند. پژوهش حاضر، تحقیقی تحلیلی عقلانی است که با مراجعه به متون اصیل اسلامی و قانونی انجام شده است. روش ها: روش تحقیق، روشی تحلیلی و عقلانی می باشد و در آن از منابع فقهی و قانونی بهره برداری شده است. یافته ها: یافته ها نشان داد که در قوانین موضوعه ایران، ماده قانونی صریحی که در مورد ضمان یا عدم ضمان نجاتگرانی که در حوادث جاده ای به امر امداد رسانی مشغول هستند و به تبع و مناسبت این امر موجب ایراد خسارت به اموال مصدومین، به ویژه خودروی آنها می شوند نیامده و بدان هیچ اشاره ای نشده است. نتیجه گیری: با بررسی برخی دلایل عقلی، فقهی و قانونی عدم ضمان نجاتگران در حوادث جاده ای اثبات گردید. توجه محاکم به آنچه که در این پژوهش آمده است می تواند چالش مطرح شده برای نجاتگران حوادث جاده ای را مرتفع کند و تبعات حقوقی دلسرد کننده را از آنان دور سازد.