فاطمه دهقان فاروجی

فلات ایران در طول کمربند فعال کوهزایی آلپ- هیمالیا واقع شده که از صفحه عربی در جنوب غرب تا سپر پایدار اوراسیا در شمال شرق کشیده شده است و به پهنه های لرزه زمین ساختی مختلفی تقسیم شده است. استان تهران از نظر لرزه ای فعال بوده و به واسطه رخداد زلزله ها و وجود گسل های فراوان همواره مورد تهدید بوده است. شهر پرند در استان تهران و در ایالت لرزه زمین ساختی ایران مرکزی قرار دارد و در نقشه پهنه بندی خطر آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد2800) در منطقه با لرزه خیزی بسیار زیاد و زیاد قرار گرفته است. تاکنون مطالعه مستندی در زمینه تحلیل و ارزیابی خطر لرزه ای شهر پرند انجام نشده است. در این راستا، ارزیابی خطر لرزه ای شهر جدیدی پرند انجام یافت. این ارزیابی به روش احتمالاتی در 4 گام اساسی انجام یافت که شامل مطالعه لرزه زمین ساخت و مدل سازی چشمه های لرزه ای، توسعه مدل لرزه خیزی و بدست آوردن پارامترهای لرزه ای، انتخاب رابطه کاهندگی یا مدل برآورد جنبش های نیرومند زمین و تحلیل خطر احتمالاتی زلزله است. در این پژوهش، مقادیر β،λ و بیشینه شتاب مورد انتظار، بیشینه شتاب جنبش نیرومند زمین برای دوره بازگشت475 سال بدست آمد که این مقدار در سنگ کف برابر باg0.33است که با تاثیر اثر خاک حدودg  0.39 خواهد شد. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، شهر پرند به چهار پهنه تقسیم شده است که قسمت های جنوبی شهر دارای کمترین شتاب و قسمت های شمالی شهر دارای بیشترین شتاب می باشد.

مقاوم سازی ساخت و سازهای روستایی یکی از راه های کاهش خطرپذیری لرزه ای است. لرزه خیزی در مناطق مختلف کشور با توجّه به میزان آسیب پذیری و همچنین موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی متفاوت است. مکان های روستایی به خاطر خصوصیات مختلف نظیر موقعیت جغرافیایی، محدودیت منابع اقتصادی و اجتماعی، آسیب پذیری ساختمان ها و زیرساخت ها در موقع وقوع بحران ها به ویژه زلزله آسیب پذیری بیشتری دارند. شناسایی آسیب پذیری مناطق روستایی با در نظرگرفتن شاخص های مخلتف لرزه ای می تواند برنامه های مقاوم سازی ساخت و ساز روستایی را هدفمند نموده و آن را به توسعه پایدار نزدیک تر نماید. هدف از مطالعه حاضر، اولویت بندی دهستان های استان چهارمحال و بختیاری بر مبنای شاخص های لرزه ای برای مقاوم سازی ساخت و سازهای روستایی است. روش پژوهش بر مبنای شاخص های مختلف لرزه ای، تحلیلی است که نتایج حاصل از آن کاربردی بوده و می تواند برای سایر نقاط نیز مورد استفاده قرار گیرد. تجزیه و تحلیل داده ها در محیط نرم افزاری ARCGIS  انجام شده است. دهستان های استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از 5 شاخص فاصله از گسل، تراکم گسلش، تراکم زمین لرزه های خرد و متوسط و بزرگ، فاصله از زمین لرزه های بزرگ و شتاب مبنای طرح بررسی شده و بر اساس نتایج حاصل، نقشه های پهنه بندی برای هر شاخص لرزه ای تهیه شده است که می تواند در برنامه ریزی های مقاوم سازی ساخت و ساز روستایی مورد استفاده قرار گیرد. بر اساس شاخص لرزه ای شتاب مبنای طرح، دهستان های لار، هوره، مرغملک، زاینده رود جنوبی، وردنجان، بارز و سامان در اولویت اول برنامه های مقاوم سازی ساخت و ساز روستایی قرار دارند.

مقدمه: داده های جمعیتی از اطلاعات حیاتی مدیریت بحران به ویژه سیستم های هشدار زود هنگام، یکی از ملزمات اقدامات آمادگی و پیشگیری از بحران به شمار می رود. اطلاعات تراکم جمعیت در کشورهای در حال توسعه بسیار با ارزش اما بسیار اندک و بیشتر در قالب سرشماری های عمومی است. اطلاعات سرشماری جمعیتی اغلب فاقد پیوستگی فضایی یا مکانی در مقیاس کوچک تر است به گونه ای که در فرایند هایی نظیر برآورد آسیب پذیری که یکی از موارد با اهمیت در پیشگیری و آمادگی از بحران و وابسته به محدوده جغرافیایی است، قابل استفاده نیست. از آنجا که روستاها نقش انکارناپذیری در تولید و اقتصاد کشاورزی کشور و حیات بخشی گستره وسیعی از سرزمین دارند، در نظام برنامه ریزی مورد توجه هستند و به دلایل زیرساختی و فرهنگی از آسیب پذیری بیشتری نسبت به شهرها برخوردارند. توجه به اطلاعات جمعیتی روستاها از جمله تراکم جمعیتی در اقدامات آمادگی و پیشگیری بحران با اهمیت است و می تواند این اقدامات را در جهت مشخصی هدفمند نماید. روش ها: به منظور تعیین دهستان های با تراکم جمعیتی بالا و آسیب پذیر، از داده های خام مرکز آمار ایران استفاده شد. داده های خام جمع آوری و پس از انجام محاسبات آماری، اطلاعات موردنیاز، استخراج و سپس با کمک نرم افزار ArcGIS پردازش گردید. یافته ها: بر اساس اطلاعات پردازش شده در محیط رقومی نرم افزار نرم افزارArcGIS ، نقشه پهنه بندی تراکم جمعیت تهیه و دهستان های استان از نظر تراکم جمعیت، شناسایی و رده بندی شد. تراکم جمعیت روستایی این استان61/25 نفر در کیلومترمربع است که رتبه هشتم را در استان های کشور به خود اخت ص اص می دهد. نتیجه گیری: با بررسی تراکم و توزیع جمعیتی در گستره دهستان های استان چهار محال و بختیاری، دهستان های این استان از نظر تراکم جمعیت در 5 گروه، اولویت بندی گردید تا برنامه های مقاوم سازی مسکن روستایی با هدف کاهش تلفات انسانی به گونه ای مشخص انجام پذیرد. نتایج حاصل از این اولویت بندی تعیین کننده نقطه آغاز اجرای برنامه های کلان مدیریت بحران به ویژه پیشگیری است.