علی غفرانی

یکی از دوره های شکوهمند تمدن اسلامی، دوره امارت سامانیان بود. سامانیان نسبت به ترویج دانش اهتمام داشتند و با حمایت مالی از دانش و دانشوران، سبب گسترش حوزه های دانش می شدند. هدف این تحقیق، پاسخ به این پرسش است که دولت سامانی چگونه با سیاست های اقتصادی خود در حوزه دانش تأثیر می گذاشت؟ پژوهشگران با انتخاب چارچوب نظری؛ « دولت یکی از مؤلفه های تأثیرگذار در حوزه دانش است و می تواند بنا به نیاز و اقتضائات خود، دانش را تولید یا گسترش و رشد آن را متوقف کند» و بر اساس منابع موجود کتابخانه ای با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به پرسش فوق است. دستاورد پژوهش حاضر این است که: سامانیان با حمایت مالی از عالمان - در قالب معافیت دانشمندان از خراج، اعطای صله و قرار دادن موقوفات برای طلاب- در پیشرفت دانش های نقلی، گام های اساسی برداشته بودند. دیوان حِسبه سامانی در گسترش فقه سیاسی و فقه معاملات مؤثر بود. دولت سامانی با ایجاد یا توسعه جوامع، رباط ها و کتابخانه ها، به صورت عمده به گسترش دانش های نقلی و سپس دانش های عقلی کمک مؤثر می کرد. دانش های حساب و ریاضیات، نجوم و هیئت و جغرافیا، به سبب کارکرد اقتصادی که داشتند، توسط دولت سامانی حمایت شده و توسعه یافته بودند. مدارس حنفی و شافعی با حمایت مالی دولت سامانی اداره می شد و در نتیجه، فقه حنفی و شافعی پیروان زیادی در قلمرو سامانیان داشتند. دانش های نقلی و دینی به جهت مشروعیت بخشی به دولت، بیشتر مورد توجه بوده و به این سبب، توسعه و گسترش یافته بودند.

کودتای ثور/ اردیبهشت 1357 که در ادبیات سیاسی افغانستان بانام انقلاب ثور مشهور است؛ با اتحاد دو گروه چپ گرای «خلق» و «پرچم»، علیه دولت محمد داوودخان، صورت گرفت که موجب روی کار آمدن دولت های تحت حمایت شوروی شد. متعاقب این انتقال قدرت، تغییرات وسیعی در زمینه های اقتصادی و اجتماعی در قالب اصلاحات انجام شد؛ موجب واکنش های منفی و شورش های گسترده مردمی شد. این قیام ها به صورت غیرسازماندهی،خودجوش و با حداقل امکانات بود. با این حال دولت کمونیستی نتوانست شورش ها را سرکوب کند و می رفت که کنترل کشور را از دست دهد. سرانجام در سال 1979/1358، ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی به عنوان حامی حکومت کمونیستی، به افغانستان لشکرکشی کرد. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که انقلاب ثور چه تحولاتی در افغانستان ایجاد نمود که منجر به حمله شوروی به این کشور شد؟ نتایج تحقیق نشان می دهد به دنبال عدم رضایت از حکومت جدید و اصلاحات ساختارشکنانه در جامعه ی سنتی افغانستان، موجب مقاومت مردم و بروز شورش های گسترده در اکثر مناطق کشور شد. از اینرو شوروی به عنوان حامی اصلی این حکومت، برای تثبیت اوضاع و جلوگیری از بروز حوادث بعدی، ناچار به حمله نظامی به افغانستان شد.