امین ایرانپور

در رسالات آموزشی خوشنویسی یا آداب نامه های مشق، می توان وجوهی معنوی را در موضوعات مختلف یافت که تحلیل آن به فهم روشن تری از ساختار و کارکردهای این متون می انجامد. مقاله حاضر، با این هدف، به مطالعه سیزده رساله فارسی (متعلق به سده های ۸ تا ۱۲ق) پرداخته است. در این مقاله، وجوه معنوی، با نظر به دو مؤلفه توصیفی و تجویزی، در دو مقوله «آراء» و «آداب» معنوی طبقه بندی و بررسی شده است. بر این اساس، آراء معنوی شامل اقوال، ارجاعات و مضامین قدسی ، اسطوره ای و عرفانی است و آداب معنوی در دو گروه آداب عمومی و اختصاصیِ مشق قرار می گیرد. مطابق این بررسی، آراء معنوی در رسالات مذکور نسبتاً از سنتی فراگیر و مدون تبعیت می کنند. درمقابل، آداب معنوی از فراوانی و فراگیری کمتری برخوردارند و انسجام کمتری یافته اند. آمیختگی ها و تعارضاتی نیز در این وجوه مشهود است که گاه برآمده از علقه عرفانی مؤلفان و گاه درجهت تشخص صنفی بوده است. در عین حال، کم وکیف وجوه معنوی در آداب نامه های مشق نسبت مستقیمی با خط سیر تاریخی ندارد و بسته به هر مؤلف متفاوت است.