مروارید رفوگران

میرزا محمدحسن، متخلص به قتیل، شاعر و نویسنده فارسی گوی شبه قاره هند، در سال 1226ق، کتاب هفت تماشا را تألیف کرد. هدف او تحریرِ آداب و رسوم هندوان و مسلمانان ساکن شبه قاره هند بود. بخش اعظم این اثر دربرگیرنده آداب زندگی مردم سرزمین هایی چون کشمیر، پنجاب، شاهجهان آباد (دهلی) بوده است. برخی از این آداب و سنن مختصِ هندومذهبان و شماری دیگر مربوط به مسلمانان شبه قاره است و پاره ای از آن ها هم به هر دو گروه اختصاص دارد. قتیل سعی کرده با رعایت بی طرفی به بیان آدابی بپردازد که بیشتر حاصل مشاهداتش بوده و با زندگی اجتماعی او پیوندی نزدیک داشته است. شرح هایِ مربوط به آداب و رسوم ازدواج، اعمّ از خواستگاری، ساچق بردن، حنابندان و عروسی، از جذاب ترین بخش های این اثر است، که به نسبت، مفصل هستند و با نثری ساده و شیوا نوشته شده اند. در این مقاله، نسخه خطی هفت تماشا از منظر مردم شناسی بررسی شده است.

هفت تماشا از جمله آثار محمد حسن قتیل لاهوری (د 1233 ق/ 1817م) است که به خواهش آقا محمد صادق خان فراهانی و آقا ابوالحسن خان قزوینی نوشته شده است. مؤلف، در دیباچه کتاب، هدفش را از تألیف، تحریر احوال هندوان و رسوم این فرقه و شیوه مسلمانان ساکن هند، قدیم الاسلام یا جدیدالاسلام ذکر کرده است. هفت تماشا مشتمل بر عقاید و آداب اقوام و مذاهب هندوان است که در آن، به برخی حوادث تاریخی، نهضت ترجمه کتابهای هندی به فارسی و حتی شیوه های عزاداری حسینی نزد مسلمانان شبه قاره هند و هندوان اشاره شده است. در این نوشتار سعی بر آن است که با استفاده از تصویر 3 نسخه این اثر، موجود در کتابخانه های ملک، موزه ملی کراچی و موزه بریتانیا، این نسخه ها بررسی شود.