لیلی اولیا

شهرهای تاریخی مشحون از آثار و لایه هایی هستند که در گذر زمان به تدریج در زیر لایه های جدید پنهان گردیده یا در اثر عوامل مختلف، در معرض فرسایش و دگرگونی قرار گرفته اند، اما با این وجود، قصه شکل گیری هسته های تاریخی شهرها و عناصر مهم و شاخص آنها در همین لایه ها مضبوط گردیده است. معمولاً در روند حفاظت عالمانه از شهرهای تاریخی جهان سعی می گردد از آثار و لایه های تاریخی شهرها به نحو شایسته ای صیانت گردد تا از طریق برقراری ارتباط معنادار میان آنها بتوان به سیر شکل گیری، تحول، تکامل و دگرگونی شهر در ادوار مختلف راه یافت، اما متأسفانه برخی از طرح هایی که در حوزه بافت های با ارزش شهرهای ایران به مرحله اجرا می رسند به دلیل عدم شناخت کافی منجر به پاکسازی لایه های تاریخی شهر می گردند که اثرات جبران ناپذیری بر ساختار شهرها به جا می گذارند. یکی از دلایل این امر را می توان در ضعف مطالعات و منابع مکتوب پیرامون هسته ها و مناطق تاریخی شهرها جستجو نمود. به عنوان نمونه طرح توسعه امام زاده جعفر(ع) یزد در سال 1392 یکی از نمونه طرح هایی بود که بدون درک زمینه و خطوط تاریخی به مرحله تصویب رسید و مداخلاتی نیز در راستای تحقق آن به اجرا درآمد که غالباً با تخریب هایی در بافت تاریخی پیرامون امام زاده همراه بود. با توجه به این مهم، این مقاله در پی آن است تا با بررسی محله تاریخی امام زاده جعفر(ع) از طریق مطالعات میدانی و کتابخانه ای و استناد به مفهوم و شکل شهر و محله ایرانی، ضمن معرفی عناصر شاخص و ساختار تشکیل دهنده محله، به تبیین لایه های پنهان محله و نسبت آن در ارتباط با توسعه شهر بپردازد که در طرح های بزرگ مقیاس در این محدوده، مغفول مانده و بعضاً پاکسازی شده است. پژوهش حاضر با به کارگیری ترکیبی از روش های تحقیق تاریخی و توصیفی تحلیلی به انجام رسیده است. نتایج اصلی این پژوهش، بیان دلایل و زمینه های توسعه و رونق شهر در محدوده محله امام زاده، شناخت گذرهای تاریخی شهر و روند توسعه بازار در ارتباط با عناصر ساختاری محله امام زاده و نظام های قابل شناسایی در این روند می باشد که باید در طرح های شهری مرتبط با این محدوده مورد توجه قرار گیرد.