کمال جمشیدی

ایران از نظر بحران های زیست محیطی، ده کشور اول دنیا محسوب می شود. از آن جایی که زلزله به عنوان یکی از مخاطرات زمین ساخت، در کوتاه ترین زمان بیش ترین سطح تلفات انسانی و مالی را دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سکونتگاه های روستایی که دارای بیش ترین پراکنش جغرافیایی است. در مقایسه با مراکز شهری، همواره آسیب پذیرترین فضاهای انسانی در برابر تهدیدات ناشی از این مخاطره طبیعی نیز بوده است. پژوهش حاضر با انتخاب یک محور جغرافیایی زلزله خیز در شرق ایران (شهرستان های قاینات و زیرکوه) تلاش کرده تا میزان آسیب پذیری روستاهای شهرستان را با توجه به استقرار در منطقه ی خطر زلزله طبقه بندی کرده، سپس در اولویت بندی و اجرای فعالیت های به سازی و مقاوم سازی مساکن روستایی، به سازمان های ذیربط یاری رساند. این مقاله با رویکردی کاربردی و با روشی اکتشافی نوشته شده است. داده های لازم، با مطالعات اسنادی تهیه شده است؛ به گونه ای که ابتدا نقشه 1:250.000 زمین ساخت منطقه استخراج و پس از ورود به محیطِ GIS، با توجه به روند، طول و فاصله ی گسل ها تا نقاط روستایی، نقشه ی پهنه بندی از نظر میزان آسیب پذیری منطقه از خطر زلزله در سه طبقه ی «بسیار پرخطر»، «پر خطر» و «خطرناک» تهیه شد. در گام بعدی پس از بررسی وضعیت مساکن روستایی در منطقه ی مورد[1] مطالعه و روند به سازی آن، فضاهای روستایی اولویت دار از میان 357 کانون روستایی شهرستان تعیین شد که باید در رأس توجه سازمان های مربوطه برای انجام مقاوم سازی قرار گیرد. نتایج نشان داد در اولویتِ نخست: روستاهای حد فاصل شهرهای زهان و اسفدن (یعنی افین) و غربی ترین روستای شهر قائن (یعنی شهرک هاشمیه) قرار می گیرد؛ در اولویت دوم: روستاهای واقع در بین شهرهای اسفدن، حاجی آباد (به ویژه جنوب آن) و زهان- که این محدوده، تشکیل اضلاع یک مثلث را می دهد - قرار دارد.