لیلا چوبداری

شاهسونهای مغان که وارثان فرهنگ و هنر آسیای مرکزیاند؛ در هنرها و صنایع دستی خود هم از اصالتهای اجدادی خویش و هم از فرهنگ و تمدنهای همجوار تأثیراتی را پذیرفتهاند. آنها همگام با مهاجرت و گسترش سرزمینهای ییلاقی خود از همکاری و همفکری هنرمندانی که با ایشان برخورد داشتهاند؛ در تولید، پردازش و توزیع نقشمایه ها و آرایه های تزئینی بهره های فراوان بردهاند. بهطوریکه سهم هنرمندان هر سرزمین بهوضوح در تولیداتشان دیده میشود. تبادلاتِ فرهنگی شاهسونها، در اواخر دوره قاجار وارد مرحلهای تازه گردید. این تغییرات در نحوه پرداختن به نقوشِ دستبافته ها بهویژه در زیراندازهای گلیمی، ملموستر از سایر حوزه های فرهنگی و هنریشان دیده میشود. تحقیق حاضر با مقایسه طرح محرمات کورگانی در گلیمهای شاهسون با اقوام یکجانشین که در اواخر دوره قاجار و در سطح استان اردبیل بافته شدهاند؛ درپی پاسخ به این پرسش اصلی است که خصلتهای تصویری هریک از آنها چگونه است و دارای چه وجوه اشتراک و افتراقی هستند. لذا هدف نوشتار حاضر، شناخت و تحلیل ویژگیهایی است که موجب تمایز و تشابه این آثار شده است. تحقیق پیشِرو، حوزه مطالعات کیفی را دربر میگیرد و باتوجهبه ماهیت تطبیقی این پژوهش روش انجام آن، توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات متن از دو طریق: اسنادی و میدانی گردآوری شدهاند. تحلیلهای تصویری نیز با اشاره به 8 نمونه شاخص و 16 نمونه تطبیقی از جزئیات نقش، صورت پذیرفته است. یافته های تطبیقی نقوش، بیانگر آن است که شاهسونها درزمینه ترکیببندی طرح و سادهسازی نقوش از یکجانشینان تأثیر پذیرفتهاند. ازطرفی، تأثیرگذاری آنها بیشتر از حیث آذینگری و تزئیناتِ پرکار بوده است. عوامل اقتصادی، اقلیمی، اجتماعی و مهاجرتهای ایلی نقشی اساسی در چگونگی این دادوستدها داشتهاند.