فریبا فرزانفر

نقشمایه انسان- گاو بالدار، نقشی تأمل برانگیز است که نمونه های فراوانی از آن در آسیای غربی وجوددارد. در ارتباط با این نقشمایه در تخت جمشید، عموماً تنها به این نکته پرداخته شدهاستکه براساس تشابه ظاهری، شاید متأثر از نمونه خرسابادی باشد. اما در پژوهش حاضر تلاش برآن است تا به تطبیق ظاهر نقشمایه بسندهنشود و کارکرد و ماهیت نقشمایه در دو مکان یادشده نیز، مورد مقایسه قرارگیرد. بنابر آنچه در بالا بیانشد، اکنون پرسش این است که مضمون اولیه و پایه نقشمایه که عموماً ماهیت خود را حفظمیکند، چه بودهاست و وامگیری نقشمایه در تمدنهای آشور و هخامنشی با چه تغییراتی در مضامین ثانویه همراه بودهاست. دراین راستا هدف اصلی این پژوهش هم، شناخت ماهیت و کارکرد انسان- گاو بالدار در تمدنهای آشور و هخامنشی است. بدینمنظور، تطبیق نقش یادشده در کاخ خرساباد و تخت جمشید انتخاب شدهاست. برای همین، روشی سه مرحلهای بهطور مجزا برای بررسی دو بنا اعمال شدهاست. این مراحل یا لایه ها باعنوانهای داده های تصویری، داده های فرهنگی و تاریخی و واکاوی نگاره و انگاره، مشخصشدهاند. پس از واکاوی نگاره و انگاره در دو مکان، میان آنها براساس تشابهات و تمایزات تطبیق صورتمیگیرد. پس از بررسیهای انجامشده چنین بهدستآمد که انسان- گاوهای بالدار حافظ نمادهای حیات هستند. آنها در خرساباد حافظ جان شاه، برترین نماد حامی حیات و در تخت جمشید، حافظ برکتاند. همچنین، انسان- گاوهای بالدارِ درگاه ها، منزلتی والاتر از جایگاه شاهنشاهی دارند. ضمناینکه در محدوده معابد، نیازی به حفاظت توسط این موجود نیست. انسان- گاو بالدارهای آَشوری با سه جفت شاخ از نمونه دو جفتِ شاخی، قدرتمندترهستند که موجودات نیمهالهی و کاهن اعظم در خرساباد آنها را همراهیمیکنند.