محمدهادی فضل الله نژاد بهنمیری

این مقاله با روشی تحلیلی- مقایسه ای به شرح مواضع دو حکیم رازی در باب مسأله عقلانیت اخلاقی می پردازد و ضمن داوری میان دو موضع، به اخذ جانب مختار توجه دارد. به صورت خلاصه چنین به نظر می رسد که هر دو حکیم به عقل مستقل اخلاقی قائل اند و از این حیث موضع آنان به حسن و قبح عقلانی متمایل می شود. اما تفاوت مواضع آنان در مقام تشخیص مصادیق عمل اخلاقی نمایان می شود، که طبق آن زکریای رازی بر استقلال عقل در تشخیص کامل حسنات و قبایح تأکید می کند، اما در نقطه مقابل، ابوحاتم رازی با نفی استقلال عباد در تشخیص مصادیق اخلاق، به واگذاری هنجارهای اخلاقی به ساحت اوامر الهی باور دارد. طبق اصطلاحات رایج در فلسفه اخلاق معاصر، زکریای رازی به استقلال عقل اخلاقی از فرامین الهی در هر دو ساحت ارزش و الزام رسیده است، اما ابوحاتم رازی با قبول استقلال عقل اخلاقی در مقام تشخیص ارزش ها، کشف الزامات منتج به عمل اخلاقی را در انشائات شریعت جست جو می کند.