ام البنین حسین زاده

کلیدی ترین نقش آموزش وپرورش، تربیت کردن افرادی آگاه و پرسشگر است که دربرابر موقعیت های پیچیده، بی ثباتی ها و نسبی گرایی های فزاینده در زمان های حال و آینده، توانایی نقد و بررسی این مسائل و نیز تعامل سازنده با آن ها را داشته باشند؛ بر این اساس، درس مطالعات اجتماعی با ابتنا بر رویکرد فطرت گرای توحیدی و اهداف ویژه خود مبنی بر پرورش دادن افرادی فعال، متفکر، کاوشگر، انتخابگر، آزاد و خودپالایشگر به ویژه در دوره ابتدایی، نقشی تعیین کننده در این زمینه ایفا می کند. ایده پژوهش حاضر درباب دستیابی به اهداف غایی این موضوع درسی، تمرکز بر مفهوم هویت به عنوان یکی از زیربنایی ترین مفاهیم در رویکرد فطرت گرای توحیدی و نیز کلیدی ترین مفاهیم مجموعه کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بوده و بدین ترتیب، هدف از پژوهش، به دست دادن راهکارهایی برای آموزش دادن این درس مبتنی بر کلان مفهوم هویت است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است و جامعه آماری آن، کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی را شامل می شود. درنهایت، این نتیجه به دست آمده است که در محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی به مفاهیم هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت تاریخی، هویت ملی، هویت سیاسی، هویت اقتصادی، هویت تمدنی، هویت دینی و هویت فرهنگی به صورتی متمایز و مستقل از یکدیگر پرداخته شده است و دیگر انواع هویت همچون دو شاخه مهم هویت جنسیتی و هویت دیجیتالی در آن، مغفول ماند ه اند. پژوهش پیشِ روی به منظور دستیابی به اهداف کلان برنامه درسی براساس رویکرد فطرت گرای توحیدی، پیشنهادهای اساسی برای تدوین واحدهای یادگیری برمبنای شعبات موجود مفهوم هویت در محتوای کتاب های مذکور و شاخه های مغفول این کلان مفهوم آموزشی در کتب درسی مربوط عرضه شده است.

هدف اصلی این پژوهش تدوین الگویی برای تربیت زیبایی شناسانه بر اساس مبانی زیبایی در قرآن است. مساله پژوهش حاضر عدم کارایی و جذابیت کافی در فعالیت های تربیتی به ویژه در تعلیم و تربیت اسلامی و ایده آن در رفع این مساله، ورود مفهوم سرشار، کارا و منحصر بفرد زیبایی در اسلام در فعالیت های حوزه تعلیم و تربیت است. روش پژوهش حاضر، تحلیل مفهومی، تحلیل (شبه) استعلایی و استنتاج به صورت قیاس عملی بوده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مسیر تربیت زیبایی شناسانه، از تحقق زیبایی در باور و اندیشه و امیال و اراده آغاز و در عمل فرد تحقق می یابد. اتقان عمل، در این عرصه، به معنای حضور همه شروط زیبایی اعم از تعادل، تناسب، کارایی و هدفمندی، به عنوان اصول تربیت زیبایی شناسانه، در تحقق امر زیباست. در این الگو، آنچه در نهایت، موجبات تحقق زیبایی های حقیقی را به وجود می آورد، توجه به هدف غایی تربیت زیبایی شناسانه یعنی ربوبی شدن، خداگونگی یا تشبه به زیبایی مطلق است.

هدف این پژوهش معرفی رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه به عنوان رویکرد نوینی در حوزه ی مطالعات تعلیم و تربیت اسلامی است. به این منظور و در ذیل معرفی این رویکرد، به بررسی گزاره های قرآن در باب تربیت، انسان و مفهوم زیبایی و دلالت های آن در گزاره های مبنایی تربیت اسلامی پرداخته شده است. در فلسفه ی اسلامی، تربیت به معنای ربوبی شدن یا خداگونگی و در قرآن، انسان نماینده ی خداوند در زمین و خدا صاحب نام های زیبا، منشأ زیبایی و دوستدار آن معرفی شده است. از این منظر، در قرآن کریم، زیبایی به اهداف غایی حیات انسان گره خورده است. نیل به زیبایی در قرآن، بالاترین مرتبه ی کمال و دلیل آفرینش حیات و مرگ آدمی، آزمودن او از نظر میزان زیبایی اعمال او بیان شده است. بر اساس این نگاه ویژه و این جایگاه بنیادین است که تبیین گزاره های مبنایی مفهوم زیبایی در قرآن و دلالت های آن در تعلیم و تربیت اسلامی از اهمیتی ویژه ای برخوردار است. در راستای این هدف، در این پژوهش، با استفاده از سه روش تحلیل محتوای کیفی، تحلیل شبه استعلایی و تحلیل و تفسیر مفهومی، به تبیین رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه، به عنوان یک رویکرد جدید در حوزه ی مطالعات تعلیم و تربیت اسلامی پرداخته شده است. این ایده نتیجه ی توسعه ی رویکرد جدید سازه گرایی واقع گرایانه، در حوزه ی مباحث مربوط به زیبایی شناسی در آموزه های قرآن است. از این منظر و بر اساس آموزه های اسلام در قرآن، به لحاظ وجودشناسی، زیبایی ها در جهان، مستقل از ادراک و توجه آدمی وجود دارند. این پیش فرض، همچنین، شامل وجود خداوند به عنوان زیبایی مطلق می شود. از منظر معرفت شناسی، در ایده ی سازه گرایی زیباگرایانه، زیبایی امری قابل دستیابی، برخوردار از معیارهای قابل تعریف و بنابراین قابل انتقال و قابل تعلیم است. از منظر انسان شناسی، مهم ترین بخش رویکرد سازه گرایی زیباگرایانه، خصیصه ی عاملیت در انسان است که به عنوانی موجودی عامل، مختار و تصمیم گیرنده، قادر است به هدف نیل و تشبه به زیبایی مطلق، در حد موجودیت خود و در مسیر آن، بر حسب ادراک، احساس، زبان و بافت ویژه ای که در آن زیست می کند، سازه های ذهنی خود را از آن زیبایی مطلق خلق کند و گام به گام به هدف نهایی آدمی که تشبه به زیبایی مطلق است نزدیک تر شود.