سعید نفیسی فر

امروزه تأمین منابع آب شیرین پایدار، معضلی اساسی و نیازمند سازگاری است. این امر فرهنگ سازی برای مصرف بهینه را می طلبد. چراکه رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و از سویی توسعه صنعت، سبب افزایش تقاضای آب شده است. در حالی که منابع آبی کشور محدود است منابع آب شرب به عنوان یکی از مهمترین موضوعات مطرح در حقوق بین الملل محیط زیست، واجد ویژگی های فراملی است و به عنوان یک معضل بدون مرز باید بطور اساسی مورد توجه قرار گیرد. پژوهش حاضر با هدف، تبین الگوی فرهنگ سازی در مصرف بهینه آب شرب در جمهوری اسلامی ایران با استفاده از روش تحقیق کیفی انجام شد. در این تحقیق رویکرد نظریه داده بنیاد و مصاحبه با 21 نفر خبرگان صنعت آب فاضلاب با روش گلوله برفی طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. برمبنای نتایج در این مرحله، مدل مفهومی پژوهش در 6 عامل تعیین کننده علی، زمینه ای، مداخله گر/تسهیل گر، راهبردها و پیامدها استخراج گردید. پنج مقوله «عوامل اجتماعی»، «عوامل مدیریتی»، «عوامل حقوقی-قانونی»، «عوامل فرهنگی» و «عوامل اقتصادی» به عنوان شرایط علی؛ «سبک زندگی»، «نگرش به مصرف آب» و «عوامل منطقه ای و بین المللی»: به عنوان عوامل زمینه ای؛ «ایجاد گزینه دیگر برای مصرف آب»، «تدوین سند جامع» و «عوامل فنی و مهندسی» به عنوان عوامل مداخله گر می باشند. فرهنگ سازی در مصرف بهینه منابع آبی شناسایی شدند برطبق نتایج به دست آمده، اقداماتی همچون «ارتقای زیرساخت آموزشی»، «ارتقای میزان اطلاعات و آگاهی افراد»،«توجه به تعاملات بین المللی»، «سیاستگذاری رفع خلأهای قانونی»، «تشویق- تنبیه فرهنگ مصرف آب» پیشنهاد می گردد.

هدف اصلی این مقاله، طراحی الگوی فرهنگ سازی در مصرف بهینه آب شرب با روش داده بنیاد در استان سمنان است. جامعه آماری پژوهش 21 نفر از خبرگان صنعت آب و فاضلاب شهری و روستایی کشور و استان بود. بنا به ماهیت ساختنی بودن پژوهش از رویکرد داده بنیاد استفاده شده است و برای نمونه گیری از روش گلوله برفی بهره برده شد. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، انجام مصاحبه های عمیق با خبرگان صنعت آب و فاضلاب بوده است. یافته های پژوهش پس از به انجام رساندن فراگرد سه گانه کدگذاری باز، محوری و انتخابی نشان داد که مدل پارادایمی پژوهش حاضر از 172 کد نهایی، 18 مفهوم اصلی و 6 مقوله کلی تشکیل شده است. نتایج پژوهش نشان داد که عوامل اجتماعی، فردی، ارگان های دولتی، مدیران ارشد، عوامل حقوقی- قانونی و فنی- مهندسی به عنوان شرایط علی، عوامل زمینه ای- فردی و نارسایی های اجتماعی به عنوان شرایط زمینه ای، طرز تفکر و حمایت مدیران، عملکرد متولیان امر، اراده و خواست جامعه به عنوان شرایط مداخله گر، عملکرد درست و صحیح، آموزش مستمر در سطوح مختلف، تبلیغات و اطلاع رسانی رسانه ها به عنوان راهبرد و پیامدهای فردی، نتایج کوتاه مدت، نتایج بلند مدت، نتایج ملی و منطقه ای به عنوان پیامد، به بروز الگوی فرهنگ سازی در مصرف بهینه منابع آبی کشور منجر می شود.