علی سفیدیان

سبک زندگی ناظر بر سلوک فردی و اجتماعی افراد یک جامعه و بسته به نوع ایدئولوژی و جهان بینی مکتب، متفاوت است. عرفان و سیاست اسلامی نیز درهم آمیختگی شدیدی دارند که در سبک زندگی فردی و اجتماعی افراد بروز می کند. پژوهش پیش رو با هدف کشف چگونگی ترابط عرفان و سیاست در سبک زندگی قرآنی و سبک زندگی "انسان مدرن"  در نظریه عقلانیت و معنویت، پس از تبیین مفاهیم نظری پژوهش و ابعاد عرفانی سیاسی و ویژگی های سبک زندگی مؤمنانه به شیوه توصیفی و تحلیلی و با بهره گیری از آیات قرآنی به این نتیجه رسیده است که سبک زندگی قرآنی تداعی کننده پیوند عرفان و سیاست با حفظ هم طرازی تعبد و تعقل، عقل معاد و معاش و نیز معنویت و مدیریت در متن زندگی مؤمنان است. اما در سبک زندگی "انسان مدرن" مصطفی ملکیان، سکولاریسم مجالی برای جولان اجتماعی عرفان و معنویت باقی نمی گذارد. در واقع صاحب نظریه "عقلانیت و معنویت"  با فروکاست عرفان به معنویتی فردگرا، شریعت گریز و غیر تعبدی، سعی بر سازوار نمودن این دو بظاهر متعارض دارد. در واقع این نظریه تلاشی است در جهت آرامش بخشی، امیدواری، شادی آفرینی و محروم نماندن انسان مدرن از عرفان و معنویت اما به قیمت ذبح تدین و تعبد به پای عقل معاش، که امکان پیوند عرفان و سیاست ناب را در سبک زندگی منتفی می سازد.

این پژوهش به بررسی تفسیر سینوی آیه نور، نه به روش فلسفی و با زبان فیلسوفان بلکه با استناد به تفاسیر صحابه و تابعان و با بهره گیری از مبانی تفسیر اجتهادی برخاسته است. بسیاری از صحابه و تابعان در اقدامی هماهنگ، هم سو با برخی قرائات، تفسیری انفسی از آیه نور ارائه داده و سخن از ایمان و مراتب آن در تفسیر خود به میان آورده اند. ابن سینا نیز تفسیری انفسی از آیه نور ارائه داده و با بهره گیری از ادبیات فلسفی، سخن از عقل انسانی و مراتب آن به میان آورده است. ازآنجاکه «عقل» در یک اصطلاح فلسفی، معادل «ایمان» در عرف شریعت است، می توان تفسیر سینوی از آیه نور را بازسازی شده تفاسیر صحابه و تابعان و کاملاً هم سو با محتوای آن تفاسیر دانست. از سوی دیگر، ویژگی ها و امتیازات این تفسیر ابن سینا موجب شد تا پس از وی توسط بسیاری از مفسران و حکما مورد تکرار و تأکید قرار گیرد و حتی برخی مفسران، با الهام گیری از روش و محتوای تفسیر سینوی آیه نور، به تفسیر برخی دیگر از آیات قرآن بپردازند. هرکدام از موارد پیش گفته، می تواند گواهی بر درستی تفسیر بوعلی از آیه نور باشد..

قرآن کریم، عمل صالح را از مهم ترین عوامل سعادت انسان می داند و انسانی می تواند در انجام عمل صالح موفق باشد که رفتارش مبتنی بر تعالیم وحیانی بوده و از آسیب های مورد اشاره در این منابع ارزشمند پرهیز کند؛ بنابراین شناسایی مهم ترین آسیب های روش های تربیت رفتار محور امری ضروری به نظر می رسد. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف دست یابی به پاسخ این پرسش که از منظر قرآن کریم روش های تربیت رفتار محور با چه آسیب های احتمالی مواجه است؟ به بررسی آیات و روایات پرداخته است و با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری مطالب از منابع کتابخانه ای به این مهم دست یافته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که از منظر قرآن کریم و روایات، عامل نبودن آمر، خشونت در امرونهی، مطلق انگاری الگوهای غیر معصوم ، توقع پیروی کامل متربی از الگوها، افراط وتفریط در پردازش شخصیت الگوها، تشویق کمتر یا بیشتر از حد مجاز، تساوی قائل شدن بین نیکوکار و بدکار، استفاده از تنبیه به جای مدارا، تنبیه بیش از میزان خطا، تنبیه بدنی بی مورد، تنبیه بدون حل مشکل، از مهم ترین آسیب هایی است که می تواند امر تربیت و اصلاح رفتار متربی را مختل ساخته و اثرات جبران ناپذیری در پی داشته باشد.