فؤاد ظفر عبدالله زاده

ماهیت جهانی رسانه های اجتماعی، چالش های قومی را از حیطه منطقه و ملّت به عرصه جهانی کشانده است. مطالعه حاضر، این چالش ها را در چارچوب نظریه های جهانی شدن، تحلیل می کند. دو رویکرد عمده در رابطه با پدیده جهانی شدن وجود دارد: یک رویکرد معتقد به همگونی کامل جهان است؛ و رویکرد دیگر، به چنین شدّت و کیفیتی قائل نیست. هدف تحقیق، روشن ساختن این امر است که رسانه های اجتماعی به عنوان ابزارهای ارتباطی جهانی در رابطه با هویت های قومی ایرانی، در انطباق با کدام یک از این دو رویکرد عمل کرده اند. برای نیل به هدف مذکور با 11 استاد علوم ارتباطات اجتماعی، مردم شناسی و جامعه شناسی مصاحبه عمیق صورت گرفته و داده ها با استفاده از نرم افزار مکس کیودا ۱۰ تجزیه وتحلیل شده اند. نتایج گویای آن است که عملکرد رسانه های اجتماعی وضعیتی دوگانه ایجاد کرده است: از یک سو به حفظ هویت اقوام ایرانی انجامیده؛ و از سوی دیگر، سبب ساز تأثیرپذیری آن ها از فرهنگ جهانی شده است. به سخن دیگر، رسانه های اجتماعی، همزیستی فرهنگی اقوام با دیگری جهانی و ملیّت را تقویت می کنند. در مورد اقوام جدایی طلب، رسانه های اجتماعی در ایجاد چالش های قومی نقش چندانی ایفا نمی کنند و این موضوع متأثر از سایر عوامل اجتماعی و سیاسی است. در نهایت، انگیزه اقوام ایرانی برای مقاومت در برابر ملیّت و فرهنگ جهانی محدود است؛ هر چند رسانه های اجتماعی، این قابلیت را به آنها می دهد.

رسانه های اجتماعی، ماهیتی جهانی دارند، از این باب در مطالعه حاضر، آن ها در چارچوب نظریه های جهانی شدن مورد تحلیل قرارگرفته اند. دو رویکرد کلی درمورد جهانی شدن وجود دارد. یک رویکرد معتقد به هم گونی کامل جهان است و رویکردی دیگر معتقد به چنین شدت و کیفیتی نیست. هدف تحقیق روشن ساختن این مهم است که در آینده، رسانه های اجتماعی در راستای کدام یک از این دو رویکرد در رابطه با هویت های قومی ایرانی تأثیرگذارتر هستند. روش تحقیق، دلفی است و در راستای این روش،  با استفاده از نمونه گیری هدفمند، 13 نفر از استادان رشته های جامعه شناسی، علوم ارتباطات اجتماعی و مردم شناسی در نمونه پژوهش قرار گرفته اند. از اعضای نمونه، مصاحبه حضوری صورت گرفته و در دو مرحله جداگانه، ازطریق ابزار پرسش نامه آراء و دیدگاه های آن ها جمع آوری شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که در آینده، هویت های قومی ایرانی، تداوم می یابد و حتی از امکانات رسانه های اجتماعی برای طرح خود در سطح جهانی، استفاده خواهند کرد. رسانه های اجتماعی، سبب هم زیستی فرهنگی اقوام ایرانی با دیگری جهانی خواهند شد؛ درحالی که در ایجاد هویت های قومی جدایی طلب از دولت-ملت به دلیل عوامل سیاسی، اقتصادی و...  نقش چندانی نخواهند داشت؛ بنابراین برای انسجام ملی، ضروری است که سیاست فرهنگی وحدت در کثرت اتخاذ شود. انگیزه اقوام از تولید محتوای قومی در رسانه های اجتماعی، تا حدی به علت مقاومت در برابر فرهنگ جهانی است؛ اما این امر، مطلق نیست و آن ها با انگیزه لذت جویی هم از این رسانه ها استفاده خواهند کرد.

مکتب فرانکفورت و در راس آن تئودورآدورنو و ماکس هورکهایمر ، درتبیین های نظری خود، براین اصل تاکید دارندکه عدم تحقق پیش بینی های کارل مارکس در مورد وقوع انقلاب های سیاسی و اجتماعی در کشورهای برجسته ی سرمایه داری به دلیل حاکمیت عقلانیت ابزاری و انحراف طبقه ی کارگر از منافع خود به واسطه ی صنایع فرهنگی است.مخاطب رسانه های ارتباط جمعی از نظر عمده ی اعضای مکتب فرانکفورت در برابر پیام های سلطه آمیز، بی دفاع و منفعل هستند و از این رهگذر آنان در فرهنگ توده ای ادغام می شونداما در مقابل، مکتب مطالعات فرهنگی بیرمنگام، بر امکان وجود صوری از مقاومت، توسط جامعه باور دارد. دیک هبدایج و استوارت هال، دو تن از پژوهشگران برجسته ی این مکتب هستند. هبدایج بر امکان مقاومت خرده فرهنگی در برابر طبقات مرفه از سوی طبقه ی کارگرتاکید می کند و مخاطب رسانه ها را برخلاف آدورنو، منفعل نمی داند. استوارت هال نیز در عین پذیرش وجود سلطه، به صوری از مقاومت در جامعه اعتقاد دارد.ازنظراو پیام های رسانه ها لزوما، به همان گونه که فرستنده ی پیام رمزگذاری می کند، رمزگشایی نمی شود.