رحیم بازگیر

توسعه گردشگری بر رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی کشورها مؤثر است. طبیعت گردی از شاخه های صنعت گردشگری است که درآمد حاصل از آن، فرصتی برای مناطق گردشگری به منظور حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی فراهم آورده است. طبیعت گردی در ایران با دارابودن شرایط اقلیمی و طبیعیِ کم نظیر و مناطق بسیار جذاب طبیعی، از ظرفیت بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. این پژوهش با هدف تعیین الگوی توسعه طبیعت گردی ایران صورت گرفته است. ابزار اصلی پژوهش، مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته با افراد متخصص در حیطه موضوع مورد مطالعه بود. با استفاده از نظریه داده بنیاد، عوامل علّی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدهای توسعه طبیعت گردی کشور ایران در شش مقوله اصلی و 19 مقوله فرعی طبقه بندی شده است. نتایج نشان می دهد که الگوی توسعه طبیعت گردی کشور ایران از این عوامل تشکیل شده است: مقوله های علّی (وجود جاذبه های طبیعت گردی، گسترش تقاضای طبیعت گردی تنوع فرهنگی، تنوع اقلیمی) که بر پدیده محوری، یعنی توسعه طبیعت گردی (بهره وری اقتصادی طبیعت گردی، توسعه متوازن مناطق شهری و روستایی، توسعه پایدار طبیعت گردی) تأثیر می گذارند؛ عوامل زمینه ای (مشارکت ذی نفعان گردشگری، حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی، آموزش و پژوهش ویژه طبیعت گردی)؛ عوامل مداخله گر (ایمنی و امنیت مناطق طبیعی، سرمایه گذاری دولتی و بخش خصوصی، پشتیبانی حاکمیت از طبیعت گردی، تبلیغات منفی خارجی) که بر راهبردها اثرگذارند؛ راهبردها (ترویج فرهنگ طبیعت گردی، بهره برداری متوازن از مناطق طبیعت گردی، مدیریت یکپارچه بازاریابی طبیعت گردی، کارآمدسازی مدیریت طبیعت گردی، توسعه زیرساخت های طبیعت گردی، متنوع سازی فعالیت های طبیعت گردی با تمرکز بر ویژگی های محیطی) هستند؛ پیامدها (توسعه اجتماعی-فرهنگی، توسعه اقتصادی آسیب رسانی منابع طبیعی) که ناشی از به کارگیری راهبردهای توسعه طبیعت گردی هستند.

گردشگری طبیعت با توسعه روز افزون، یکی از ارکان اقتصاد و از بخشها اصلی سرمایه گذاری در جهان محسوب می شود. کشور ایران با دارا بودن منابع طبیعی فراوان، جزو پنج کشوری است که دارای بیشترین تنوع محیطی و جغرافیای درسطح جهان است. این پژوهش با هدف تعیین مدل توسعه گردشگری طبیعت ایران صورت گرفته است. روش پژوهش در این مطالعه، کیفی و نوعی از متامطالعه به نام فراترکیب است. برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای استفاده شده است. جمعیت مورد مطالعه، تمامی پژوهش های مرتبط با حوزه گردشگری طبیعت می باشد که در بازه زمانی سالهای 2000 تا 2020 صورت گرفته که با جستجو از پایگاه های دادهScopus ،Civilica ،SID ،IRANDOC ،IEEE ،ISC ،Emerald ،Science Direct  و همچنین پایگاه تخصصیGooglescholar  استخراج شده اند. از میان 1523 عنوان پژوهش شناسایی شده، تعداد 7 مورد از آنها بر اساس ارزیابی های صورت گرفته مرتبط با این مطالعه تشخیص داده و مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفتند. بر این اساس تعداد 45 کد ارجاعی مشخص گردید که با ترکیب آنها، تعداد 13 تم در قالب 6 مقوله اصلی شامل، جذابیت منطقه گردشگری، مشارکت و انسجام ذینفعان گردشگری طبیعت، پشتیبانی حاکمیت از گردشگری طبیعت، عوامل فرهنگی، مدیریت بازاریابی گردشگری طبیعت و سیاستهای آموزشی- فرهنگی، تعیین گردیده، که به عنوان مدل توسعه گردشگری طبیعت ایران ارائه شده است. توجه به نتایج و عوامل شناسایی شده حاصل از این مطالعه می تواند مبنایی برای مدیران و تصمیم گیرندگان حوزه گردشگری طبیعت کشور به منظور برنامه ریزی در جهت توسعه و گسترش این صنعت در کشور باشد.