مجتبی خانیان

مسئله ظهور و گسترش سکونتگاه های غیررسمی در ساوه طی دهه های اخیر به یکی از مسائل مهم مدیریتی این شهری بدل شده است. این پدیده از تأسیس شهر صنعتی کاوه بسیار متأثر بوده است؛ زیرا تأسیس شهر صنعتی در رشد سریع و جذب مهاجران از بیشتر نقاط ایران به ویژه روستاهای پیرامون شهر ساوه و استان های هم جوار، یعنی همدان و کرمانشاه تأثیر داشته است. شهر به دلیل شرایط تاریخی، صنعتی، مواصلاتی و نزدیکی به قطب های شهری و صنعتی اراک، اصفهان و به ویژه پایتخت، جاذب جمعیت بسیاری بوده است. در این مطالعه، پژوهشگران از روش ها و تکنیک های متنوعی از مشاهدات میدانی، مشارکت در مراسم اجتماعات محلی، مصاحبه با اطلاع رسانان کلیدی، مذاکره با مدیران محلی مطالعه و فراتحلیل مطالعات مشاوران، برگزاری جلسات بحث گروهی و درنهایت پیمایش از ساکنان محله های هدف استفاده کرده اند. پژوهشگران ضمن مطالعه روند پیدایش و گسترش حاشیه نشینی، اشکال متنوع محله های حاشیه در شهر ساوه را معرفی و در قالب پنج مدل، پیدایش و گسترش طبقه بندی و شناسایی کردند. همچنین انواع روش های مواجهه حاشیه نشینان و بازی با سیاست های رسمی مدیریت شهری را شناسایی و معرفی کردند. شهر ساوه در طول نیم قرن اخیر، شاهد رشد شتابانی بوده که بخش مهمی از این رشد به دلیل پدیده مهاجرت و شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در چهار گوشه شهر بوده است. 25 محله از 50 محله شهر را حاشیه ها تشکیل می دهند که در یکی از چهار مرحله ورود مهاجران، شکل گیری انسجام اجتماعی (با ابزارهایی مانند ساخت اماکن مذهبی چون حسینیه)، دریافت خدمات و زیرساخت های شهری و درنهایت به رسمیت شناخته شدن و رسمی شدن کامل یا نسبی از سوی سازمان ها و نهادهای شهری قرار می گیرند. به نظر می رسد این مراحل به طور زنجیره ای به یکدیگر متصل هستند و بنا بر «نظریه بازی» حاشیه نشینان به روش های متنوعی با سیاست های رسمی مدیریت شهری بازی می کند و کنش و واکنش های بازیگران به یکدیگر موجب پیش روی در هر مرحله و ورود به مرحله بعدی می شود و تا پایان قصه ادغام در محدوده طرح جامع و تفصیلی شهر این بازی و پیش روی ادامه پیدا می کند.