علی پاشا غفاری

ازجمله نظریه های مطرح در امر توسعه که با رویکرد سه گانه خود به بخش خصوصی، جامعه مدنی و حاکمیت تلاش دارد کشورها را به سطح قابل قبول و استانداری ازتوسعه رهنمون سازد، نظریه حکمرانی مطلوب است. از جمله اهداف توسعه ای تحقق حکمرانی مطلوب استفاده از ظرفتیهای بومی برای کنترل بیماری های فراگیر چون کرونا می-باشد. بر این اساس مقاله حاضر تلاش دارد با برشمردن اولویتهای حکمرانی مطلوب در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، ظرفیتهای آن برای مواجهه با بحران کرونا را بررسی نماید. مسئله تحقیق بر آن است که الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به عنوان یک الگوی بومی توسعه، از چه ظرفیتهای برای مواجهه و کنترل همه گیری کرونا برخوردار است؟ یافته ها که به روش توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه ای بدست آمده نشان می دهد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با تأکید بر مدیریت داخلی، مشارکت مردم با دولت، بکارگیری آموزه های دینی و ملی و همچنین استفاده از تجربیات علمی بیرونی، توانسته است در کنترل و مهار بیماری کرونا موفق عمل نماید.

هدف مقاله حاضر بررسی چگونگی معرفت به خودی و دیگری در حیرت نامه میرزا ابوالحسن خان ایلچی در مسافرت به انگلستان، به روش تحلیل گفتمان است. استفاده از این چارچوب نظری به ما امکان می-دهد که رویکرد چندوجهی برای درک چگونگی معرفت به خود سنتی و دیگری مدرن در بین روشنفکران نسل اول دوره قاجار بکار گیریم. چرا که بیشتر مباحث مرتبط با کسب معرفت در این زمینه نزد منتقدین تاکنون تک علیتی و خطی بوده اند که مسائل متعددی در تفسیر و تبیین چگونگی گفتمان سنتی با گفتمان مدرن بوجود آورده اند. بر این اساس برای درک چگونگی شناخت خود و دیگری در حیرتنامه بر عوامل زبانی (نحوه کاربرد زبان گفتار و نوشتار) بر عوامل فرازبانی (سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی) تاکید شده است. یافته ها که با استناد به مقالات و کتابهای مرتبط با موضوع مقاله، به روش توصیفی و بکارگیری نظریه تحلیل انتقادی گفتمان نورمن فرکلاف بدست آمده ، نشان می دهد؛ میرزا ابوالحسن خان از دو زبان رسمی دربار و گفتار عامیانه برای توصیف خود و دیگری در حیرتنامه استفاده کرده است. او در مقام یک کارگزار حکومتی و موقعیت نهادی که دارد عوامل ایستایی در سنت و پویایی مدرنیته را باتوجه به عوامل فرازبانی مد نظر قرار داده و تفسیر و تبیین دوگانه ای ازخودی و دیگری ارائه می دهد.

هویّت هر تمدّن علاوه بر اندیشه و فرهنگ با محل ظهور و رشد آن پیوند خورده است وجود عوامل مساعد طبیعی و جغرافیایی به همراه عوامل فکری و فرهنگی بستر تکوین یک تمدّن را فراهم می آورد. به اعتقاد برخی محقّقان، عامل جغرافیایی تمدّن به عنوان شرط لازم وقوع تمدّن در نظر گرفته می شود. در این پژوهش با در نظر داشتن ضرورت تحقق همه مولفه های معنوی و مادی جهت شکل گیری و ظهور تمدن، عامل جغرافیایی به عنوان زمینه لازم و متغیر مستقل، و امکان وقوع تمدن به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته، و واکاوی می شود. در مقاله حاضر در راستای پاسخ گویی به این پرسش که عامل جغرافیایی در شکل گیری و تکوین تمدن نوین اسلامی چه تأثیری داشته و چه نقشی ایفا کرده است؟ تلاش شده است جغرافیای ایران و جهان اسلام در یک سیر تاریخی بازنمایی و تأثیرش در شکل گیری تمدن نوین اسلامی سنجش شود. به نظر می رسد اگرچه عامل جغرافیایی و منطقه ای در ایران و جهان اسلام بستر و زمینه لازم را جهت امکان تحقق تمدن نوین اسلامی فراهم می کند، در چهارچوب نظریه های موجود تکیه بر این عامل به عنوان شرط لازم و کافی نمی تواند کافی باشد؛ چرا که علاوه بر عوامل جغرافیا، جمعیت، ثروت، دانش، تکنولوژی و مسائل معنوی، نوعی انسجام درونی و ایجاد هم گرایی در تحقق تمدن اسلامی ضرورت دارد.

در تاریخ اسلام سقیقه دال مرکزی منازعات زبانی است که پیرامون دستگاه خلافت و نظام سازی برای تاسیس حکومت اسلامی شکل گرفت. منازعات زبانی سقیفه در دو حوزه اقناع و استیلا از صدر اسلام گفتمانهای متعددی در مورد کیستی خلیفه و کارایی او برساختند که سه الگوی انتصاب الهی، شورا و غلبه را به عنوان تنها بدیلهای ممکن انتخاب خلیفه می دانند و به قدرت رسیدن او را به یک تجربه تاریخی سیاست ورزی اسلامی تبدیل نموده اند. استدلال حامیان سه گفتمان چه نسبتی با جامعه و واقعیتهای سیاسی صدر اسلام داشت؟ یافته ها که به روش توصیفی، استفاده از منابع کتابخانه ای و بکارگیری نظریه تبارشناسی فوکو بدست آمده، نشان می دهد به غیر از انتصاب الهی امام علی (ع) که از زبان اقناع و پذیرش عمومی در روز غدیر خم استفاده شد ، دو الگوی شورای اهل حل و عقد و استیلا حاصل منازعات زبانی سقیفه است. حامیان این دو روش از قدرت شمشیر و استدلال زبانی برای اقناع و کنترل مخالفان همزمان استفاده نموده و خلافت را از امر الهی و دینی به موضوعی عرفی تبدیل کردند. به عبارتی می توان گفت با وفات پیامبر (ص) و حضور انصار و مهاجرین در سقیفه بنی ساعده، ساختارهای اقتدارگرا که بر ذهن و زبان اعراب تازه مسلمان جاری بود توانست استدلالهای انتخابی دینی اسلام را به کمک زبانِ اقناع و استیلا به حاشیه فرستاده و خلافت را به امری عرفی منهای مذهب تبدیل نماید