سید اصغر آقامیرزایی

برنامه های پنج گانه عمرانی و توسعه دوره پهلوی دوم سال 1327 به تصویب رسید. هدف اصلی برنامه های عمرانی این دوره، تغییر بنیان های اقتصادی و اجتماعی جامعه سنتی ایران به یک کشور توسعه یافته بود که مهم ترین مؤلفه های آن بالا بردن سطح استانداردهای زندگی و تبدیل به جامعه صنعتی و شهری بود. مقاله حاضر می کوشد اوضاع کشاورزی و کشاورزان استان کردستان را طی سال های 1327 تا 1351 (پایان برنامه عمرانی چهارم) با تکیه بر پژوهش تاریخی و رویکرد اقتصادی و اجتماعی، براساس جمع آوری اسناد از مراکز معتبر سندی کشور مانند: اسناد موجود در کتابخانه ملّی، مرکز اسناد همدان، مدارک موجود در سازمان برنامه و بودجه، مرکز پژوهش های مجلس و منابع کتابخانه ای مورد بررسی و موشکافی قرار دهد. با حذف نظام بهره برداری ارباب –رعیتی، نظام مدیریت سنتی روستایی بدون جایگزین مناسب برچیده شد. همچنین برنامه های توسعه اجتماعی- اقتصادی پهلوی دوم در استان کردستان بیشتر مربوط به طرح های خدماتی بود.(متاثر از رویکرد سیاسی- امنیتی) بنابراین در نهایت منجر به شکل گیری نارضایتی عمومی و آسیب پذیری سیاسی گردید. روش پژوهش در این مقاله به شیوه اسنادی و تحلیل محتوای اسناد است.

هدف: بررسی تغییرات اجتماعی و اقتصادی بعداز اجرای برنامه های توسعه برنامه محور در استان کردستان (1327-1352ش). روش/ رویکرد پژوهش: داده های این پژوهش از   مدارک آرشیوی و کتابخانه ای به دست آمده است. یافته ها و نتیجه گیری: اهداف پیش بینی شده از اجرای این برنامه ها محقق نشد. ازجمله درپایان اجرای برنامه چهارم توسعه در زمینه های اجتماعی و اقتصادی کردستان، میزان باسوادی در روستاها به ۲۲ درصد و در شهرها به ۵۲ درصد رسید. با بررسی این برنامه ها در زمینه های بهداشت و درمان و خدمات پزشکی، آب آشامیدنی، ایجاد فضای شهری، شبکه ارتباطات (راه ها، مخابرات)، و رشد متوازن بین صنعت و کشاورزی، و بهبود و ارتقای استانداردهای لازم برای زندگی، اقداماتی که به تحولات بنیادین منجر شود و چهره استان کردستان را تغییر دهد دیده نمی شود؛ ولی در نمای کلی اجرای برنامه ها سبب تغییر در رابطه دولت و شهروندان شد و با اجرای برنامه های آموزشی و اقتصادی، حاکمیتْ نفوذ خود را در میان روستاییان افزایش داد و آن ها را به خود وابسته کرد.