پریما میرلوحی

بیان مسأله: مطالعات نگارگری در ایران عمدتاً متمرکز بر وجه بصری آن ها بوده در حالی که پیوند میان نگارگری ایرانی، ادبیات فارسی و عرفان ایرانی-اسلامی امری غیر قابل انکار است و بدون در نظر گرفتن متن ادبی و عرفانی نگاره نمی توان به واقع گرا و یا عارفانه بودن آن رأی داد. بر این اساس مطالعه حاضر با تطبیق تمثیل نگاره «آشنا شدن سلیم بغدادی با مجنون» از نسخه مصور ۸۳۵ ه.ق بر بنیان کتاب سوانح العشاق احمد غزالی به موضوع تقابل عاشق مبتدی و عاشق منتهی می پردازد. دلیل تطبیق نگاره خمسه نظامی با کتاب سوانح العشاق، نزدیکی دوره زمانی نظامی به زمان زندگی احمد غزالی و آراء جامع غزالی در باب عشق الهی و همچنین همسویی اندیشه نظامی با احمد غزالی در باب عشق الهی است. چیستی تأویل تمثیل نگاره مذکور بر مبنای عرفان اسلامی و نیز مفاهیم عارفانه مورد اشاره این تمثیل از جمله پرسش هایی است که در این مطالعه به آن پاسخ داده می شود. هدف: مطالعه حاضر با هدف تأویل تمثیل آشنا شدن سلیم بغدادی با مجنون از خمسه نظامی بر مبنای عرفان اسلامی بخصوص آراء احمد غزالی در کتاب سوانح العشاق و بررسی چگونگی بازتاب آن در نگاره نسخه مصور ۸۳۵ ه.ق انجام شده است. روش پژوهش: مطالعه به روش تحلیلی-تفسیری انجام یافته و اطلاعات تحقیق به روش کتابخانه ای جمع آوری گردیده است. یافته های پژوهش: اولاً رسیدن به این رای است که نگاره مذکور وجهی عارفانه داشته و در نظر گرفتن آن در شمار نگاره های واقع گرا صرف امری نادرست است و در گام بعدی تمثیل مورد اشاره این نگاره از خمسه نظامی بر بنیان آراء احمد غزالی تأویل گردیده و تفاوت احوال و صفات عاشق در بدایت و نهایت عشق بیان گردیده است.  

بیان مسئله: با مقایسه نگاره گریز یوسف از اغوای زلیخا اثر کمال الدین بهزاد در نسخه ای مصور از  بوستان سعدی که در دوره پسین مکتب هرات کتابت و نگارگری شده است، با ابیاتی از بوستان سعدی که نگاره بدان اختصاص دارد، تفاوتی آشکار میان کلام سعدی و آنچه بهزاد در نگاره خود بدان پرداخته مبرز است، در حالی که در مطالعات پیشتر توجهی بدان نشده است. با دقت در این نگاره نشانه هایی از تأثیرپذیری بهزاد از مثنوی یوسف و زلیخای هفت اورنگ جامی می توان یافت. تأویل نکات عرفانی به کار رفته در این مثنوی نیازمند رسیدن به درکی صحیح از آیات سوره یوسف قرآن است. پرسش اصلی پژوهش آن است که علت بهره گیری بهزاد از رنگ های غالب لاجوردی و طلایی و نقوشی برآمده از هندسه مقدس و مشابه با تزیینات مساجد تیموری در نگاره بهزاد چه بوده است. چنانکه علی رغم موضوع نگاره که لحظه پرتنش گریز یوسف و قرار گرفتن او در مظان اتهام خیانت است، فضای نگاره فضایی روحانی است و از سوی دیگر کاملاً متفاوت با ابیاتی از بوستان سعدی است که در حقیقت، بدان تعلق دارد. هدف: مطالعه اصطلاح قرآنی «برهان رب» در قرآن کریم و هفت اورنگ جامی و تطبیق آن ها با نگاره بهزاد. روش پژوهش: مطالعه تطبیقی حاضر با رویکرد تحلیلی-توصیفی صورت پذیرفته و اطلاعات آن به شیوه کتابخانه ای جمع آوری گردیده اند. یافته ها: این پژوهش نشان داد که بهزاد متأثر از مفهوم برهان رب، نگاره را نه از سطح ظاهری داستان، بلکه از دیدگاه یوسف(ع) تصویر نموده است و درک تفسیر جامی از مفهوم برهان رب در سوره یوسف در مطالعه دقیق نگاره بهزاد راهگشاست.

در مقاله حاضر با هدف مطالعه رویکرد معماران جهان معاصر اسلام به الگوی طراحی و ساخت مساجد در نقاط مختلف جهان، پنج مورد از مساجد معاصر که در فاصله سال های 1347تا 1398ه.ش ساخته شده اند، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است تا برای این پرسش ها پاسخی یافت شود که معماران معاصر تا چه اندازه از شیوه های سنتی معماری مساجد بهره جسته اند؟ و تا چه حد از خلاقیت خود یا الگوهای هنری معاصر استفاده کرده اند؟ و در صورتی که سنت ها را کنار گذاشته و به خلاقیت خود تکیه کرده اند، چه ایده های نوینی را جایگزین سنت ها کرده اند. تا کارکرد اجتماعی و معنوی مسجد همچنان محفوظ بماند؟ در مطالعه حاضر الگوی طراحی مساجد «جندی شاپور اهواز»، مسجد «شیخ بن زائد ابوظبی»، مسجد «مرعشی مصر»، مسجد جامع «کلن»، مسجد ولیعصر تهران» مورد مطالعه قرار گرفته اند. در هریک از آنها رویکرد معمار و پیشنهادات طراح برای جایگزینی فرم های نو و همچنین موفقیت یا عدم موفقیت هریک از آنها در کارکرد بصری و معنوی بنای مسجد بر مبنای بایدها و نبایدهای طراحی مساجد اسلامی مطالعه شده است. اطلاعات پژوهش از طریق مطالعه کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده و اطلاعات حاصله به روش توصیف و تحلیل مورد دقت قرار گرفته اند.