فاطمه صحتی

بیش از نیم قرن از آغاز پژوهش های باستان سنجی به عنوان یک رویکرد میان رشته ای در حوزه ی علوم میراث فرهنگی (به خصوص باستان شناسی به عنوان رشته مبدأ یا مادر) می گذرد که محققین حوزه های مختلف علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی و هنر را به واسطه ی علاقه مندی شان به یافته های باستانی و کنجکاوی در حل مسائل پیرامون گذشته بشری با در اختیار داشتن تجهیزات و روش های مختلف تجزیه وتحلیل داده ها گرد هم آورده و تحت لوای رویکردی میان رشته ای بنام باستان سنجی به یک همکاری علمی و پژوهشی قادر ساخته است. با نگاهی به تاریخچه پژوهش های باستان سنجی در ادبیات پژوهشی غرب از دهه ی 1950، هنگامی که رسماً این واژه به فعالیت گروهی یا عملکرد تلفیقی این دسته از پژوهشگران در آزمایشگاه تحقیقات باستان شناسی و تاریخ هنر در دانشگاه آکسفورد اختصاص داده شد تا به امروز، می توان گستره ی ورود پژوهشگران و متخصصین علوم مختلف را به مرز این میان رشتگی پژوهشی فراتر از قبل دانست. به طوری که امروزه حوزه ها و گرایش هایی، پژوهشگران این رویکرد علمی را به خود می خواند که نسبت به چندین موضوعات محدود اولیه گسترده شده و به نظر می رسد آن را به فرارشته ای شدن تبدیل کرده است. بی شک این گستردگی عملکرد و ورود آن به مرزهای ناشناخته تر را می بایست مدیون پیشرفت علوم مختلف به خصوص شناخت فنون و تجهیزات نوین دانست. امروزه رویکرد پژوهشی باستان سنجی در حوزه های پژوهشی نظیر سال یابی، منشأیابی، ساختارشناسی، اصالت سنجی، دانش حفاظت و مرمت و غیره به طور گسترده تری ورود پیداکرده است.

توسعه و پیشرفتِ هر رشته، گرایش علمی یا رویکرد پژوهشی درگرو شناخت اهداف، گستره و حوزه های مطالعاتی آن است. بررسیِ اصول و مبانیِ اقداماتی ذیلِ مفهوم باستان سنجی؛ به عنوان یک رویکرد پژوهشی علمی و کمّیِ کارآمد درزمینه تحقیقات علوم میراث فرهنگی در دهه های اخیر ایران، به دلیل میان رشته ای بودن و کثرت موضوعات، چندان موردمطالعه دقیق قرار نگرفته است. به سبب آنکه دستیابی به این موضوع درگرو شناخت رویکردها و گرایش های باستان سنجی است، شناخت حدودوثغور و گستره این حوزه مطالعاتی به الزامی برای این گرایش علمی تبدیل شده است. آن چنان که می دانیم خاستگاه باستان-سنجی در غرب، حاصل ارتباط باستان شناسان با دانشمندان علوم پایه، فنی مهندسی و حتی پزشکی بوده است و در ایران تلاش شده که از همان بدو شکل گیری، این رشته وارداتی، با سایر علوم میراث فرهنگی همچون مرمت، باستان شناسی و موزه داری تلفیق شود و با حل مشکلات آن ها اقدام به پژوهش کند، ازاین رو بررسی حوزه های مختلف آن به عنوان اصل بنیادین باهدف ایجاد زبان مشترک میان متخصصان و دانشجویان و کارورزان ضروری به نظر می رسد و در مفهوم سازی عملکرد این رویکرد چندجانبه بسیار حائز اهمیت است. بنا بر مطالعات صورت گرفته، مهم ترین محورهای قالب و موردبحث این نوع پژوهش سنجه پذیر شامل موارد اصلی: سال یابی، ساختارشناسی منشأیابی، اصالت سنجی، شناسایی کاربری اشیاء و بازسازی فناوری های باستانی، دانش حفاظت و مرمت، دورسنجی و پیش یابی، باستان زیست شناسی، باستان زمین شناسی و دیرین اقلیم شناسی، سایبر باستان شناسی هستند که پژوهشگران این عرصه با شناخت هر چه بیشتر این حوزه ها می توانند دامنه فعالیت های پژوهشی خود را گسترش دهند. به علاوه مباحث جدی همانند: عدم تخصیص سرمایه مکفی در مطالعات میراث فرهنگی برای پژوهش های باستان سنجی، عدم ایجاد گفتمان کارآمد میان باستان شناسی و باستان سنجی، برنامه آموزشی باستان سنجی در دانشگاه های کشور و معضل ورود دانشجویان غیر مرتبط، عدم وجود بانک اطلاعات و داده های باستان سنجی و پراکنده بودن داده های علمی کشور، و درنهایت کیفیت انتشارات باستان سنجی، می توانند آینده باستان سنجی را در کشور با چالش مواجه کنند.