محمدعلی فائضی

در دانش فرهنگ و ارتباطات، یکی از پدیده های مهم جهت کنکاش، مطالعه تفاوت ها و تمایزهای فرهنگی است. این پدیده تا بدان جا اهمیت دارد که سبب شکل دهی به حوزه ای مطالعاتی به نام «ارتباطات میان فرهنگی» شده است. در همین راستا، چند رویکرد هنجاری جدی در غرب تحت عنوان «چندفرهنگ گرایی» یا «پلورالیسم فرهنگی» پدید آمده است. مسئله اصلی این پژوهش کشف موضع قرآن کریم به عنوان منبع الهام بخش الهی نسبت به پدیده «تفاوت های فرهنگی» است. درواقع، غرض از این مطالعه، استخراج الگوی تفاوت های فرهنگی از منظر قرآن کریم با تأکید بر تفسیر المیزان است. در این جهت تلاش شده است که با ترکیب دو روش تفسیر موضوعی (در بخش جمع آوری) و نظریه پردازی داده بنیاد (در بخش تحلیل) ضمن مطالعه کامل قرآن کریم و استخراج آیات مرتبط با مسئله و تدبر در آیات، الگوی قرآنی تفاوت های فرهنگی ترسیم شود. مقوله محوری این الگو پدیده تفاوت های فرهنگی است که شامل مصادیق تفاوت زبان، تفاوت در مناسک و تفاوت در شرایع است و ضروری بودن و تکاملی بودن ازجمله ویژگی های آن به شمار می رود. شرایط علی، زمینه، شرایط میانجی، راهبردهای کنش و کنش متقابل و پیامدها سایر مقولاتی است که در الگوی نهایی به آن ها پرداخته شده است.