سکندر عباس زیدی

نقش زبان شیرین فارسی در تأمین رفاه اجتماعی و انسان دوستی، بر صاحب نظران پوشیده نیست. هرچند خاستگاه این زبان و ادبیات غنی اش، سرزمین های ایران، افغانستان کنونی و آسیای میانه است، درخشش آن، نه تنها ایران و افغانستان بلکه شبه قاره پاکستان و هند و بنگلادش را نیز از فروغ مهرآیین خود روشن می نماید و حتی در مواردی، به صورتی دلپذیر و معنادار از بسیاری از روابط سیاسی و اجتماعی سبقت می گیرد. موضوع مهاجرت و مسافرت شاعران و نویسندگان ایرانی به شبه قاره، که شاخه ای از روابط ادبی و فرهنگی دو سرزمین پاکستان و ایران به شمار می آید، درخور تحقیق و مطالعه جدی است. کشور پاکستان از حیث اقتدار، و هویت سیاسی و فرهنگی خاص خود، تنها شصت سال عمر دارد؛ اما حوزه جغرافیایی ای که امروز پاکستان نامیده می شود، در تراوش ها و ازجمله ادب فارسی به ظرایف فرهنگی بسیار دست یافته است. سخنوران این سرزمین همواره شعر فارسی را به عنوان یکی از برجسته ترین و گسترده ترین آثار فرهنگ بشری، ستوده اند. شعر پارسی در دو حوزه صورت و معنا ویژگی هایی خاص خود دارد که آن را از شعر دیگر ملل متمایز می نماید. امروزه زبان های فارسی و اردو ازجمله نزدیک ترین زبان های جهان به یکدیگر به شمار می روند. اردو از زبان های آریایی هند و انشعاب یافتند که از سانسکریت می باشد؛ ولی چون در محیط زبان فارسی بالیده، به شدت تحت تأثیر این زبان قرار گرفته است. این تأثیر به ویژه در ادبیات اردو تا آن حد است که شعر اردو را پرتوی از شعر فارسی شمرده اند. به گفته عبدالسلام ندوی، ادبیات اردو در زیر بال شعر فارسی پرورش یافته، از این مادرخوانده نظم و نثر، سبک و مضمون، بحر و وزن و قافیه و شکل را به ارث برده و مخصوصاً الفاظ آن کاملاً از فارسی نشأت گرفته است. هدف ما از این پژوهش، بازنمایی تأثیر زبان و ادبیات فارسی بر زبان، ادب و درونمایه زبان اردو می باشد و اطلاعات لازم برای نگارش مقاله با استفاده از شیوه تحلیل محتوای اشعار شاعران برجسته اردو چون حفیظ، جوشن، یلدرم، ابوالکلام آزاد، نیاز فتح پوری، مجنون گورکهپوری و مهد افادی، به منظور نشان دادن جلوه های تأثیرپذیری آنها از زبان و ادبیات فارسی به دست آمده است.