محمدرضا عرشی

ابو حاتم مظفر اسفزاری (سد? 5 و 6ق) منجم، ریاضی دان و طبیعی دان بزرگ ایرانی، معاصر و همکار عمر خیام بود. از زندگانیش اطلاع چندانی در دست نیست؛ فقط بعضی مورخان و دانشمندان در آثار خود از وی یاد کرده اند. از مهم ترین کارهای علمی او شرکت در رصد اعتدال بهاری به منظور اصلاح گاهشماری و تدوین تقویم جلالی است. از او چندین اثر در زمینه های ریاضیات، مکانیک، اندازه گیری اوزان، کائنات جو و گیاه شناسی بر جای مانده است و متأسفانه تعدادی از آثار او از بین رفته یا شناسایی نشده اند. در این مقاله دو رسال? نو یافته از اسفزاری برای نخستین بار عرضه می شود. نخستین آنها، رساله ای ریاضی به عربی با نام «برهان علی جمع المربعات المتوالیه» و موضوع آن اثبات هندسی دستور مجموع مربعات اعداد متوالی است. دیگری رساله ای به فارسی در گیاه شناسی با نام «رساله الشَبَکه» و موضوع آن تشریح اجزای گیاه و بررسی انواع و کارکرد شبک? مجاری تغذیه در گیاهان (آوند) است. این رسال? ارزشمند نشانگر پیشگامی دانشمندان ایرانی در شناخت و تبیین آوند در گیاهان است.