امیرحسین امامی کوپایی

علم جدید و دموکراسی مدرن به عنوان عناصر اصلی مدرنیته، با تقویت مؤلفه های یکدیگر، به آمیزه ای بسیار درهم تنیده نائل آمده بودند. اما دهه های پایانی قرن بیستم به سبب شروع اعتراض های اجتماعی نسبت به سیاستِ علم، و به طور همزمان، شکل گیری چرخش های تاریخی و اجتماعی در فلسفه علم، که به تضعیف واقع گرایی و عینیت معرفت علمی انجامید، شاهد شکل گیری تنش میان علم و دموکراسی بود. دموکراسی خواهان خواستار دخالت در فعالیت علمی از طریق مشارکت در تعیین اهداف، روند ها، و سیاست گذاری های علمی بودند؛ و نخبه گراهای طرفدار استقلال علم با تخصصی دانستن جنبه های آن، خواهان عدم دخالت عموم شدند. مقاله حاضر با کاربست چارچوب مفهومی برآمده از نسبت سنجی وجوه معنایی دوگانه علم، شامل، علم نهادی و معرفت علمی، و دموکراسی، شامل دموکراسی روش شناسانه و ارزش شناسانه به توصیف و تبیین تعاملات علم و دموکراسی در مطالعات و فلسفه علم معاصر می پردازد. بدین منظور، پس از نیم نگاهی به تاریخ شکل گیری تنش، افزون بر مطالعه و بررسی مهم ترین آثار در رابطه با علم و دموکراسی، تبیینی نظام مند و فراگیر از این مناسبات ارایه شده است. مقاله به این نتیجه رسیده که تلقی دوگانه از دموکراسی توانسته است در حوزه علم نهادی، پیروز نزاع با جریان های نخبه گرا شود، اما کماکان، با تفوق گونه ای از واقع گرایی در معرفت علمی، دستِ روشِ دموکراتیک از دامان معرفت علمی کوتاه است

به دلیل اعمال سیاست های متعارض با منافع شهروندان، شاهد افزایش بی اعتمادی به علم و فناوری در دهه های اخیر بوده ایم و در این سال ها همواره مردم سالار سازی سیاست گذاری علم و فناوری به عنوان یک راه حل این مسئله مطرح شده است. اما آیا ورود ارزش ها و ایده آل های مردم سالارانه در فرآیند فعالیت علمی بایسته است؟ و نهاد ها و رویه های علمی چگونه باید در جهت پاسداشت منافع شهروندان جامعه مردم سالار سامان گیرند؟ فیلیپ کیچر فیلسوف علم بریتانیایی معاصر معتقد است که فعالیت علمی در جامعه مردم سالار باید نسبت به ورود ارزش های مردم سالارانه گشوده باشد. وی مدعی است توانسته با طرح برنامه علم به سامان، سازوکاری با پشتوانه فلسفی را در جهت ارضاء هنجار فوق ارائه دهد به طوری که میان ارزش های مردم سالارانه (برابری و آزادی) و نخبه مدارانه فعالیت علمی (عینیت و هدف علمی) جمع کرده باشد. مقاله حاضر به تبیین و بررسی علم به سامان به مثابه برنامه ای در جهت مردم سالار سازی سیاست گذاری علم و فناوری پرداخته و در این راستا مؤلفه هایی چون نسبت ارزش و علم و اهمیت علمی به عنوان مهم ترین پایه های فلسفی و فهم کیچر از مردم سالاری به مثابه عنصر کلیدی از برنامه علم به سامان توضیح داده شده است. در ادامه نیز سعی شده در دو بخش با عناوین ایده آل علم به سامان و تلقی کیچر از مردم سالاری، ارزیابی نسبتاً جامعی از استدلال های شکل گرفته حول این مقوله ارائه شود. در نهایت استدلال شده که دلایل کیچر در دفاع از برنامه علم به سامان در عرصه نظری، ناموجه و نیز با گشودگی نسبت به گونه ای از نخبه گرایی، در عرصه عمل ناکام است.