زهرا احمدی زمانی

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تحلیل مبانی تربیتی کانون های فرهنگی-آموزشی مساجد، درصدد پاسخ به این پرسش برآمد که این کانون ها به کدام مبانی پایبند بوده و از چه اهداف و اصولی پیروی می کنند؟ روش: این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی و به کارگیری روش تحلیل محتوای قیاسی- استقرایی، به صورت مطالعه موردی «مجموعه تربیتی حضرت روح الله(ره)» مشهد را مورد بررسی قرار داد. یافته ها: یافته های پژوهش شامل مبانی تربیتی، اهداف، اصول و روش های تربیتی بود که طی تحلیل محتوای اسناد این مجموعه تربیتی به دست آمد. مبانی تربیتی در دو سطح کلان و خرد طبقه بندی شد. مبانی سطح کلان (سیاست گذاری) ارائه شده در حوزه ساختاری (ناکارآمدی بسترهای نظام آموزش و پرورش موجود)، و در حوزه رویکرد (محوریت مسجد در امر تعلیم و تربیت، تقدم پرورش بر آموزش، مرجعیت علمی-اخلاقی مربی و اولویت نقش خانواده در تربیت) بودند. هم چنین مبانی تربیتی سطح خرد (اجرا) در حوزه محتوای تربیت (اولویت ساحت تربیت اعتقادی- عبادی- اخلاقی، ساحت های مختلف انسان و لزوم توجه به آن) و در حوزه روش های تربیت (اهمیت بسترسازی و تدریج در ارائه محتوا، تنوع ظرفیت متربی و توجه به آن) شناسایی شد. نتیجه گیری: به نظر می رسد این مجموعه ها علی رغم تنوع، از حیث مبنا و هدف از اشتراک بالایی برخوردار بوده اما در اصول و روش ها تفاوت بین کانون های فرهنگی-آموزشی مختلف قابل توجه می باشد. از این رو، یافته های حاصله در دو سطح کلان و خرد می تواند در نظام های تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر که با روش پژوهش فراتحلیل تهیه شده شناسایی عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری دانش آموزان در مدرسه است. براین اساس گردآوری داده ها با مرور ادبیات و پیشینه نظری موجود (تعداد 37 مقاله و 45 پایان نامه) انجام شده و در ادامه اطلاعات به شیوه کیفی از طریق تحلیل محتوا با کدگذاری در سه سطح «کدهای باز»، «زیرمقولات» و «مقولات»، تجزیه و تحلیل و دسته بندی شده اند. تفسیر محتوایی داده های متنی یافته های به دست آمده بیانگر این موضوع است که محیط بیرونی شامل محیط خانواده، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با تأثیرگذاری بر محیط درونی (ویژگی های شخصی وراثتی) فرد، زمینه ساز بروز مسئولیت پذیری خواهد شد. در این میان محیط مدرسه به طور اخص با دارا بودن سه فرایند «آموزشی»، «پرورشی» و «سازمانی»، زمینه ساز مسئولیت پذیری در متربی است که از این میان عوامل روش تدریس معلم، محتوای درس، مشارکت دانش آموز در مدرسه، انگیزه دانش آموز، دین داری، انضباط، ویژگی معلم به عنوان الگو، پایگاه اجتماعی اقتصادی، عزت نفس، انعطاف پذیری، سبک رهبری، سرمایه اجتماعی، هویت، ارتباط گرم، جرئت ورزی، احساس امنیت، احساس تعلق، محبت، خودمدیریتی، ادراک اجتماعی، تجهیزات، انصاف، تشویق و توجه به ویژگی های فردی در مسئولیت پذیری دانش آموزان نقش دارند. در پایان نتیجه گیری می شود که معلمان و مربیان آموزشی باید ضمن توجه بر به کارگیری عوامل شناسایی شده در محیط مدرسه با نگاهی جامع، نقش و اثر زمینه ها و شرایط محیطی (بیرون و داخل مدرسه) را به طور مستمر مدیریت و هدایت کرده و مشوق مشارکت فعالانه آن ها در فرایند مسئولیت پذیری دانش آموزان باشند.

هدف پژوهش حاضر که با روش پژوهش فراتحلیل تهیه شده شناسایی عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری دانش آموزان در مدرسه است. براین اساس گردآوری داده ها با مرور ادبیات و پیشینه نظری موجود (تعداد 37 مقاله و 45 پایان نامه) انجام شده و در ادامه اطلاعات به شیوه کیفی از طریق تحلیل محتوا با کدگذاری در سه سطح «کدهای باز»، «زیرمقولات» و «مقولات»، تجزیه و تحلیل و دسته بندی شده اند. تفسیر محتوایی داده های متنی یافته های به دست آمده بیانگر این موضوع است که محیط بیرونی شامل محیط خانواده، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با تأثیرگذاری بر محیط درونی (ویژگی های شخصی وراثتی) فرد، زمینه ساز بروز مسئولیت پذیری خواهد شد. در این میان محیط مدرسه به طور اخص با دارا بودن سه فرایند «آموزشی»، «پرورشی» و «سازمانی»، زمینه ساز مسئولیت پذیری در متربی است که از این میان عوامل روش تدریس معلم، محتوای درس، مشارکت دانش آموز در مدرسه، انگیزه دانش آموز، دین داری، انضباط، ویژگی معلم به عنوان الگو، پایگاه اجتماعی اقتصادی، عزت نفس، انعطاف پذیری، سبک رهبری، سرمایه اجتماعی، هویت، ارتباط گرم، جرئت ورزی، احساس امنیت، احساس تعلق، محبت، خودمدیریتی، ادراک اجتماعی، تجهیزات، انصاف، تشویق و توجه به ویژگی های فردی در مسئولیت پذیری دانش آموزان نقش دارند. در پایان نتیجه گیری می شود که معلمان و مربیان آموزشی باید ضمن توجه بر به کارگیری عوامل شناسایی شده در محیط مدرسه با نگاهی جامع، نقش و اثر زمینه ها و شرایط محیطی (بیرون و داخل مدرسه) را به طور مستمر مدیریت و هدایت کرده و مشوق مشارکت فعالانه آن ها در فرایند مسئولیت پذیری دانش آموزان باشند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری نوجوانان بر اساس رساله حقوق امام سجاد (ع) و سپس تبیین نقش مدرسه در افزایش روحیه ی مسئولیت پذیری دانش آموزان دوره متوسطه اول بود. روش پژوهش کیفی، از نوع تحلیل محتوا بود. ابتدا از طریق بررسی اسناد به شیوه استقرایی عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری بر اساس رساله حقوق امام سجاد (ع) شناسایی شد. در مرحله دوم، به شیوه تحلیل قیاسی نقش مدرسه بر هر یک از عوامل استخراج شده از طریق مصاحبه، تبیین شد. بدین منظور تجزیه وتحلیل داده ها نیز در سه بخش، کدهای باز، محوری و منتخب صورت گرفت. یافته های پژوهش در تبیین عوامل مؤثر بر مسئولیت پذیری دانش آموزان بر اساس رساله حقوق امام سجاد (ع) ذیل 13 مقوله اصلی طبقه بندی شد؛ ازجمله: شناساندن موقعیت، توجه دادن به ابعاد پیامد عمل، ترسیم اهداف متعالی و تقویت درک اولویت ها. بر اساس نظر متخصصان 3 مؤلفه اصلی با 25 زیر مؤلفه که بر فرایند مسئولیت پذیری دانش آموزان اثرگذار است، استخراج شد. به ترتیب مؤلفه آموزشی شامل زیر مؤلفه های روشنگری، تبیین و تحلیل گری، روش تدریس فعال، تدریس مشارکتی، تفاهم گری و بیدار گری بود و مؤلفه پرورشی؛ الگو بخشی، مهارت ارتباطی مربی، تفاهم گری، انسجام بخشی، خود هدایتی، هنجارگرایی، صلاحیت علمی- اخلاقی مربی، هدایت گری، عمل گرایی، فرصت سازی، اعتماد گری، موعظه گری، امیددهنده، مدیریت تفاوت ها، حمایتگری، تذکر و ارشاد و سنت آفرینی؛ و مؤلفه سازمانی شامل زیر مؤلفه های فرهنگ مدرسه، جو حمایت گرانه، جو مشارکتی، تکلیف گرایی بود. در تحلیل بیشتر، یافته ها نشان داد نقش های سه گانه (آموزشی/پرورشی/ سازمانی) بر روی 12 عامل شناسایی شده بر اساس رساله سجادیه (ع) در فرایند مسئولیت پذیری دانش آموزان اثرگذار بود؛ اما بر عامل محسوس سازی معانی و مفاهیم، صرفاً نقش آموزشی معلم و بر عامل یادآوری خدمات دیگران و ظرفیت شناسی، نقش پرورشی مربی اثرگذار بود. نتایج نشان می دهد، به ترتیب نقش پرورشی و آموزشی با بیشترین اهمیت و تأکید از سوی متخصصان تعلیم و تربیت در کنار نقش سازمانی بر مسئولیت پذیری دانش آموزان اثرگذار است.