ناصر بوعذار

از نخستین روزهای اسلام، مسئلهٔ تعلیم و تربیت در ذهن مسلمانان مطرح بوده است. اولین کلمه قرآن که برای حضرت محمد) ص (نازل شد - در واقع «خواندن» بود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت: «جستجوی دانش برای همه مسلمانان الزامی است». با چنین دستور مستقیم برای رفتن در خارج از کشور و به جستجوی دانش، مسلمانان تأکید فراوانی کرده اند. سیستم آموزشی به منظور تحقق این تعهدات بر عهده خود آنها توسط پیامبر (ص). در طول تاریخ اسلامی، آموزش نقطه غرور و افتخار بود و زمینه ای که مسلمانان همیشه از آن سرآمد بوده اند. مسلمانان کتابخانه ها و مراکز یادگیری بزرگی را در مکان هایی مانند بغداد، قُرطبه و قاهره ایجاد کردند. آنها اولین مدارس ابتدایی را برای کودکان و دانشگاه ها برای ادامه تحصیل تأسیس کردند. آنها علوم و دانش را با جهش ها و مرزهای باورنکردنی از طریق چنین مؤسساتی، پیشرفت می کنند و به دنیای مدرن امروزی منتهی می شوند.

خوزستان ازجمله مهم ترین نقاطی است که از دیرباز به نخل پروری و صادرات خرما، معروف بوده است. طایفه بنی کعب یکی از عشایر مهم ساکن خوزستان اند که به نخل پروری همت داشتند. بنی کعب که از طوایف مشهور و در حکم یک حکومت محلی بود، ابتدا در شهر قبان می زیستند که به «چعب» نیز خوانده می شد. زمانی که بنی کعب از قبان به سوی شادگان، آبادان و خرمشهر در عهد شیخ سلمان بن سلطان (1160 ه / 1747 م) مهاجرت کردند، بخش عمده ای از درآمد خویش را از طریق نخل پروری در زمین های حاصلخیز خوزستان به دست می آوردند. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی تاریخچه ای از پیدایش فرهنگ و اقتصاد مربوط به نخل خرما، جایگاه نخل پروری در خوزستان و شهرهای مهم خرماخیز در خوزستان و همچنین صادرات خرمای خوزستان به کشورهای حاشیه خلیج فارس در دوره بنی کعب می پردازد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به نفوذی که بنی کعب در حوضه خلیج فارس داشت، دامنه صادرات خرمای خوزستان در دوره شیخ مزعل و شیخ خزعل به کشورهای حاشیه خلیج فارس از طریق بندر خرمشهر توسعه پیدا کرده بود.

خوزستان از جمله قدیمی ترین مراکز پیدایش تمدن بشری است که در عرصه انواع محصولات کشاورزی و تجاری دارای جایگاه ممتازی است. یکی از قبایل تأثیرگذار در این سواحل بنی کعب بود. مهاجرت آنها از قبان به سواحل خوزستان موجب گسترش و رونق محصولات کشاورزی و ایجاد بسترهای مناسب بازرگانی و اقتصادی در این سواحل شد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی موقعیت جغرافیایی خوزستان، تاریخچه فعالیت اقتصادی و بازرگانی بنی کعب در سواحل خوزستان و نقش بنی کعب در اقتصاد سواحل خوزستان می پردازد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به تسلط و نفوذی که قبیله بنی کعب در حوضه خلیج فارس و رود کارون داشتند، تجارت و صادرات انواع محصولات کشاورزی و صنایع دستی در دوره مورد بررسی این مقاله از طریق بنادر خوزستان به کشورهای عربی، هند، قاره اروپا و آمریکا رونق چشمگیری داشت.