زهرا عسکرپور

هر فرد در محیط های گوناگونی قرار می گیرد و تربیت و شخصیت او از این محیط ها اثر می پذیرد. ازاین رو، این پژوهش، به تبیین نقش محیط در تربیت انسان پرداخته است. برای بیان نقش محیط در قرآن، از روش تحلیل محتوای کیفی متن استفاده شده است؛ به این نحو که پس از مشخص کردن واحدهای تحلیل، انواع محیط تقسیم بندی شدند و مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفتند. طبق آیات به دست آمده، انواع مختلف محیط در دو مقوله اصلی دنیوی و غیر دنیوی تقسیم بندی شدند. محیط دنیوی شامل دو مقوله فرعی با عناوین محیط انسانی و محیط غیر انسانی است. محیط فردی و محیط جمعی شامل خانواده و جامعه، ذیل محیط انسانی و محیط مشهود شامل طبیعت و جغرافیا و محیط نا مشهود شامل ملائکه و شیطان، ذیل محیط غیر انسانی ارائه شدند. در این پژوهش، محیط غیردنیوی نیز در دو حیطه محیط برزخی و محیط اخروی تبیین شد. محیط فردی، خانواده، جامعه، مشهود و نامشهود می توانند زمینه ساز و آسیب زا باشند؛ اما محیط برزخی و اخروی در این پژوهش، تنها در حیطه محیط های زمینه ساز تربیت معرفی شدند. محیط فردی، محیطی است که فرد هر عملی را نسبت به خود، دیگران و خدا انجام دهد، اثر آن عمل در خودِ او مشخص خواهد شد. در محیط خانواده، پاکی و صالح بودن والدین و به خصوص مادر و سنخیت میان آن دو، از عوامل اثرگذار بر تربیت، در محیط جامعه نیز، قلمروهای مختلف اعم از اجتماعی، مذهبی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و روابط انسانی و اثر آنها بر تربیت، تبیین شد. محیط مشهود بیان کرد که هر حیطه از زمین، اثر متفاوتی بر انسان دارد. همچنین ملائکه با یاری رساندن به انسان ها و دفع ضرر و بلاها از آنها و شیطان با وسوسه کردن انسان و دعوت او به سوی بدی و زشتی در تربیت انسان نقش دارند. در نتیجه نهایی این بحث، هر محیطی که فرد را به خدا نزدیک تر کند، برای تربیت، مناسب تر است.

هدف این مقاله، بیان محیط های تربیتی اثرگذار در دوران صباوت با نگاهی بر دیدگاه صفایی-حائری است. محقق برای رسیدن به این هدف به بررسی و سپس جمع آوری اطلاعات و داده های لازم از کتابهای استاد صفایی حائری، و سپس با روش توصیفی تحلیلی به توصیف و تحلیل مطالب جمع آوری شده پرداخته است. نتایج این پژوهش حاکی است که محیط های گوناگون، آثار متفاوتی بر منش و روحیات افراد دارد. محیط بسته و همگون، محیطی است که همه عوامل آن هماهنگ است. تربیت در این گونه محیط ها کار چندان مشکلی نیست. مربی می تواند با داستان، اشارات، تحمیل، تدبیر و تشویق، ویژگیها و ارزشها را در نهاد کودک بکارد و راه را به او بشناساند. در مرتبه بعد، محیط ناهمگون و متضاد، محیطی است که عوامل آن در تضاد و ناسازی است. تربیت در این گونه محیط ها مشکل است. در این محیط ها مربی باید بتواند با تقلید، رقابت، ترس، قهر، وعده و وعید، محبت و احسان، توجه و پاداش، داستان و تدبیر و تاکتیک، شخصیت و حریت و تفکر را در کودک پایه گذاری کند. محیط دیگری که صفایی حائری از آن یاد می کند، محیط متحرک و راه یافته است. این محیط، محیطی است که به گونه ای جامعه آرمانی است که همه عوامل آن، تحرک یافته و رو به حرکت است. تربیت در این محیط ها همانند محیط بسته است.