صابر صفایی

چکیده در منابع مختلف آثار متعددی به خطّ« نسخ ریحانی» دیده می شود اما در بیشتر منابع، خطّ مذکور به اشتباه، با عناوین خطّ نسخ، محقّق، ریحان و یا ثلث معرفی شده است. به خاطر اهمّیّت نسخه های خطّی و خوشنویسی سنّتی و پرداخته نشدن به خطوط، بررسی این گونه آثار ضروری است. دراین مقاله سعی بر این است که ضمن بررسی و تحلیل قرآن موجود در مجموعه شیخ صفی الدّین اردبیلی، به تجزیه وتحلیل خطّ «نسخ ریحانی» پرداخته شود. این تحقیق به روش تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و رجوع به آثار تصویری صورت گرفته است و به این سوال پاسخ داده خواهد شد که در صورت وجود و کاربرد خطّ نسخ ریحانی، دلایل معرفی نشدن آن چه بوده است؟ در واقع باید گفت همانند خطوط توقیع، رقاع، تعلیق، نستعلیق و غیره که هرکدام از ترکیب و تلفیق دو خط مختلف خلق و ابداع شده اند در قرآن شیخ صفی، اساس و پایه کتابت، خطّ ریحان است که با ظرافتی خاص با حروف و عناصر خطّ نسخ آمیخته شده و «خط نسخ ریحانی» را پدید آورده اند. نتیجه ی تحقیق بیانگر این نکته می باشد که پدید آمدن خط «نسخ ریحانی» معلول عواملی بوده که از مهم ترین آن ها ارج نهادن به کلام وحی، تلاش برای زیباتر نوشتن قرآن و ایجاد تنوع در کتابت و خوشنویسی کتاب خدا می توان بیان کرد. دلایل معرفی نشدن و عدم رواج خطّ نسخ ریحانی را نیز می توان در نیاز به دقت وصرف زمان زیاد درکتابت با این خطّ و همچنین شباهت زیاد خطوط مرسوم آن دوره دانست. همچنین چون منابع موجود عموماً رونویسی از منابع قبلی بوده و یا دقت کافی انجام نشده است؛ ازاین رو در منابع و مراجع خوشنویسی به عنوان یک خط از« خط نسخ ریحانی»یاد نشده، اما در تعدادی از کتب متأخر به عنوان نسخ ریحانی اشاره شده است.