شیلان مسرور

هلاکوخان مغول پس از تصرف ایران و پایه گذاری حکومت خویش در شهر تبریز به سال 736 ه مکتبی هنری بر پایه سنت های هنری ایران پایه گذاری کرد که به مکتب تبریز اول مشهور است. در میان آثار بجای مانده از این مکتب نسخه خطی شاهنامه معروف به شاهنامه دموت از جایگاه ویژه ای برخوردار است که نگاره های آن نشانگر شاخصه های تصویری این مکتب است. هدف اصلی این تحقیق شناسایی، گردآوری و تحلیل شاخصه های نگارگری دوره ایلخانان مغول در تبریز با نگاه ویژه به شاهنامه مصور دموت می باشد. این تحقیق با این پرسش آغاز گردیده است که «شاخصه ها و ویژگی های بارز نگارگری مکتب تبریز ایلخانی کدام است و نگاره های شاهنامه دموت دارای کدام ویژگی های سبکی می باشد؟» روش تحقیق تحلیلی–توصیفی است و به این منظور ابتدا به جمع آوری منابع تاریخی و دیگر اطلاعات لازم پرداخته سپس به تحلیل این اطلاعات پرداخته است. به عنوان نتیجه می توان به این نکته اشاره کرد که بیشتر نقوش حیوانی و گیاهی نگاره های بکار رفته در این مکتب متأثر از هنر چین بوده و تزئین لباس و پوشاک اشخاص مصور شده متأثر از هنر بیزانس می باشد. روش گردآوری اطلاعات استفاده از منابع مکتوب، کتابخانه ای و همچنین شبکه جهانی اطلاع رسانی (اینترنت) بوده است.

دوران تیموری امکان یکپارچه کردن دستاوردهای مکاتب گوناگون نقاشی ایرانی به وجود آمد. تیمور نخبه ترین هنرمندان و صنعتگران را از شهرهای گوناگون به سمرقند پایتخت موردعلاقه اش فراخواند و حضور اسکندر سلطان و ابراهیم سلطان در شیراز زمینه را برای بروز دوباره ویژگی های دیداری مکتب شیراز (سده ۸) فراهم ساخت. در میان آثار بجای مانده از این مکتب کتاب خاوران نامه ی ابن حسام خوسفی از جایگاه ویژه ای برخوردار است که نگاره های آن نشانگر شاخصه های تصویری این مکتب هست. هدف اصلی این تحقیق شناسایی، گردآوری و تحلیل شاخصه های نگارگری دوره مکتب شیراز (سده 9 ترکمنان) با نگاه ویژه به کتاب خاوران نامه می باشد. این تحقیق با این پرسش آغاز گردیده است که «شاخصه ها و ویژگی های بارز نگارگری مکتب شیراز (سده 9 ه.ق) کدام است و نگاره های کتاب خاوران نامه دارای کدام ویژگی های سبکی می باشد؟» روش تحقیق تحلیلی-توصیفی است و به این منظور ابتدا به جمع آوری منابع تاریخی و دیگر اطلاعات لازم پرداخته سپس به تحلیل این اطلاعات پرداخته است. به عنوان نتیجه می توان به این نکته اشاره کرد که سرهای شعله گون افراد شاخص نقاشی شده در اکثر نگاره ها از مشخصه های اصلی نگاره های کتاب خاوران نامه می باشد که نشان از جایگاه و قداست افراد دارد. روش گردآوری اطلاعات میدانی، استفاده از منابع مکتوب، کتابخانه ای و همچنین شبکه جهانی اطلاع رسانی (اینترنت) بوده است.

با گذشت زمان، بسیاری از اسطوره ها بنا به عللی در پشت پرده تاریک تاریخ پنهان شده و به دست ما نرسیده اند. امروزه بیشتر مردم جهان مار را جانوری مضر و موذی می دانند و این هم صرفاً به دلیل ترس نیش زدگی و مرگ است. به همین دلیل، انسان در افسانه ها که پدیده ها و حقایق تلخ و شیرین زندگی آن قوم است و با گذشت زمان در هاله ای از داستان ها و خیال پردازی ها پنهان شده و به عنوان بازتاب استمرار یک سنت قدیمی به دست ما رسیده است، ترکیبی از خود و جانوران را می سازد که نقش رام کنندگی دارد و نماد قدرت در مقابل حیوانات محسوب می شود. در ارتباط با اسطوره شاماران، به مرور زمان رابطه انسان و مار شکل تازه ای به خود می گیرد و تا جایی پیش می رود که مار جزئی از وجود انسان می شود و با هم تشکیل یک موجود هیبریدی را می دهند. شاماران (نیمه انسان - نیمه مار)، اسطوره کردیِ سرزمین کردستان، یکی از این نقوش است که از زمان های قدیم با فرهنگ این سرزمین گره خورده است. شاماران در نقوش مربوط به مردم کرد زبان منطقه مکریان مهاباد، خدا بانوی مارها، گنج و ثروتی که به شاماران نسبت داده می شود و استعاره ای کهن از دانش هایی است که در اختیار اوست. اسطوره، تکرار نقوش جانوران و فراوانی کاربرد آن ها، بازتاب اعتقاد مردمان هر سرزمین است. مار مهم ترین نماد قدسی و شاماران نماینده دانش های مادی و غیرمادی و نگه دارنده رازها برای کردهاست. روش به کار برده شده در این تحقیق، از نظر ماهیت، توصیفی - تحلیلی و تاریخی است و سعی شده است از طریق توصیف و بررسی نقش این جانور، مقایسه ای در مناطق مختلف مکریان به مرکزیت شهر مهاباد صورت گیرد. نتیجه نشان داد شاماران نماد قدرت، دانایی، برکت خیزی، دوستی و محافظت است و نقش آن روی دست بافته ها و دست ساخته های مردمان این منطقه همچون پرده، دستمال جیبی و گهواره کودک، روبالشی و غیره حضوری پررنگ دارد.