محسن حسینعلی زاده

نبکا نقش های متعددی در پایداری اکوسیستم های مناطق خشک و فرا خشک دارد؛ مهم ترین نقش آن حفظ پوشش گیاهی و تثبیت ماسه های روان است. تحقیق حاضر بر اساس روش میدانی شمارش 147 نبکا در دشت صوفیکم استان گلستان انجام شده است. به منظور بررسی تعیین نوع الگوی پراکنش نبکاها و عوامل تأثیرگذار در پراکنش مکانی آن ها، خصوصیات مورفومتریک نبکا ها (طول، عرض، و ارتفاع نبکاها) در عرصه تعیین شد و موقعیت مکانی آن ها ثبت گردید. همچنین، برای تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از رأس نبکاها خاک نمونه بردار شد و سپس تحلیل مکانی نبکاها با استفاده از توابع k رایپلی، g تک متغیره، و تابع همبستگی نشان دار انجام شد. پراکنش مکانی نبکاها در فاصله های بین 0 تا 50 متر به صورت کپه ای تعیین شد. همچنین، تحلیل تابع همبستگی نشان دار با احتمال 95درصد و در سطح 5درصد برای پارامترهای طول نبکا، کج شدگی رسوبات، اسیدیته، و ماده آلی خاک نبکاها بیانگر تأثیر این عوامل در الگوی پراکنش بود و سایر پارامترهای مورد مطالعه تأثیری نداشتند. با توجه به نقش مثبت نبکا در کاهش اثر فرسایش بادی، بررسی پراکنش مکانی و عوامل مؤثر در پراکنش و توسعه نبکاها و ضرورت آگاهی از فرایند های طبیعی آن ها می تواند در مدیریت بهتر به منظور کاهش میزان فرسایش بادی کاربردی باشد.

آگاهی از فرایندهای جابه جایی و توزیع مجدد ذرّات خاک ناشی از فرسایش های مختلف، یکی از ابزارهای مدیریتی در مقیاس های متعدّد از پلات تا حوزه آبخیز در مدیریت فرسایش و رسوب محسوب می شود که با استفاده از طیف سنجی رادیونوکلوئیدهای ریزشی (137Cs,7Be,210Pbex) دست یافتنی است. در این مطالعه، توضیحات لازم در مورد این رادیونوکلوئیدها، معایب و مزایای استفاده از آن ها، نحوه ی طیف سنجی آن ها در آزمایشگاه و در عرصه هم چنین مدل های تبدیل مورد بحث قرار گرفته و به سه مطالعه ی موردی با طیف سنجی در عرصه (120 موقعیت در زیرحوضه های شاهد و نمونه) و آزمایشگاه (132 نمونه: منطقه ی مرجع و زیرحوضه ی آق امام) در نهشته های لسی مراوه تپه استان گلستان پرداخته شده است. رایونوکلوئیدهای ریزشی در تمامی موقعیت های طیف سنجی توسط آشکارساز ژرمانیوم فوق خالص در زیرحوضه های شاهد و نمونه قابل شمارش بودند که با توجه به برخی از محدودیت ها فقط 137Cs مورد استفاده قرار گرفت. متوسط سالانه ی تلفات خاک در زیرحوضه های شاهد و نمونه به ترتیب برابر 12/10 و 39/11 تن در هکتار و در کاربری های کشاورزی و غیرکشاورزی در زیر حوضه ی آق امام به ترتیب معادل 6/18 و 7/2 تن در هکتار تعیین شده است. کم ترین نسبت انتقال رسوب به کاربری غیرکشاورزی در زیر حوضه ی آق امام با مقدار 63% اختصاص داشته و این نسبت در کاربری کشاورزی این زیرحوضه و سایر زیرحوضه ها بیش از 96 % تعیین شد. بیش ترین فراوانی در محل های طیف سنجی در تمامی زیرحوضه ها به صورت فرسایشی (بیش تر از 75 %) بوده است. بیش ترین مقدار رسوب تعیین شده در محل های طیف سنجی معادل 05/8 تن در هکتار در سال بوده که به کاربری غیرکشاورزی (زیرحوضه ی آق امام) اختصاص دارد.