زهیر دهقانی آرانی

مسیله شر از جمله مهم ترین استنادات ملحدان بر ناسازگاری سامانه اعتقادی خداباوران در طول تاریخ بوده است. بنا بر تقریر خاصی که ویلیام راو- از جمله خداناباوران معاصر- بر این مسیله ارایه نموده، شروری را در جهان می توان یافت که هیچ یک از دلایل خداباوران برای توضیح چرایی وقوع آنها موجه و معقولانه نیست. راو استدلال خود را در طی چند دهه پس از تبادل اشکالات و نقدها توسعه داد و در آخرین تقریر، با تبیین و به روزرسانی مقدمات قیاس خود و نیز طرح دو مثال، کوشید آن را اتقان بخشیده، در این راه پاسخ های خداباوران را نیز به صورت پیشینی رد کند. در این نوشتار با توصیف آخرین دیدگاه راو در این زمینه، پاسخ صاحب نظران غربی و نیز فیلسوفان و نویسندگان مسلمان- که در برابر مقدمات استدلال راو ارایه شده یا می توان ارایه نمود- مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده می شود. به صورت مجموعی می توان آن موارد را در پاسخ به ادعای ناموجه بودن شواهد خداباوران در مسیله شر ارایه نمود؛ اگرچه با توجه به شیوه های جدید طرح مسیله شر، باید این موارد به روزرسانی شده و متناظر با اشکالات و مثال ها پاسخ مناسب ارایه گردد.

آشنایی هرچه بیش تر با تلاش ها و اهداف محققان غربی فعال در حوزه مهدویت، از عمده ضرورت های عصر حاضر در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی می باشد. یکی از لوازم تحقق این هدف، بررسی تحولات شیعه پژوهی به طور خاص تحقیقات مربوط به حوزه مهدویت در ادوار چهارگانه شیعه شناسی، با تمرکز بر تحول این مطالعات، در عطف تاریخی 1979 میلادی می باشد. در این پژوهش، با جست و جوی گسترده در آثار مستشرقان به منظور یافتن مطالعات مهدوی، تحلیل آرا و تطبیق دیدگاه ها با وقایع، سعی در ارتقا کیفیت اطلاعات به دست آمده، تلاش شده است. محصول این تحقیق، آشنایی با بخش هایی از حجم گسترده پژوهش های مهدوی مستشرقان غربی و بررسی برخی از مهم ترین آرای این افراد می باشد. با توجه به تقویت مطالعات مهدوی در دوران بعد از انقلاب اسلامی ایران، به خصوص پس از وقایع 11 سپتامبر و با عنایت به جایگاه ویژه و پرچم داری برخی گروه های ضد اسلامی، همچون صهیونیسم در این مطالعات، ورود گسترده و سازمان یافته نهادهای حوزوی و دانشگاهی به حوزه مهدی پژوهان غربی ضروری می نماید.

مستشرقان و پژوهشگران غربی بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی به طور خاص علاقمند شده و در این زمینه به فعالیت گسترده ای پرداخته اند. نگاهی به نوشته های این خاورشناسان، نشان دهنده نوعی تغییر و تحول در گزارش ها و آراء ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخص ها، نظرات محققان و نویسندگان غربی در مورد مهدویت را می توان در 4 دوره زمانی تقسیم بندی نمود که بررسی سیر تحول آراء ایشان در دوره دوم (از 1946 تا 1978 میلادی)، موضوع کار تحقیقاتی پیش روست. نوشتار جاری که از نوع اکتشافی بوده و با روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده، پس از دسته بندی و ذکر مهمترین دیدگاه های مستشرقان در زمینه مهدویت در این بازه زمانی، تحلیل ها و آمارهای مختلفی در زمینه نوع و حجم موضوعات مورد توجه، منابع به کار رفته و برخی آمارهای دیگر از جمله ملیت مستشرقان در این دوره ارائه شده است.