سید مرتضی پورایوانی

شاید بتوان مهم ترین بحث از مباحث کلام، فلسفه و عرفان نظری را بحث درباره توحید و حقیقت آن دانست. در این زمینه دیدگاه ها و اختلاف نظرهای بسیاری میان اهل کلام، فیلسوفان و عرفا وجود دارد که در قالب نسبت و رابطه خالق و مخلوق به شرح هر یک می پردازیم. محمدتقی جعفری و عبدالله جوادی آملی دو تن از اندیشوران بزرگ معاصر هستند که در آثار خود به طور پراکنده به این موضوع پرداخته اند. علامه جعفری در این زمینه - یعنی رابطه خالق و مخلوق - نقدها و اشکالات فراوانی به دیدگاه وحدت وجود وارد کرده است. وی با نقد دیدگاه وحدت وجود به تباین خالق و مخلوق می رسد و نسبت و رابطه حق تعالی با عالم را مانند رابطه فاعل با مصنوع می داند، نه علت با معلول خود به معنای اصطلاحی آن. در مقابل، جوادی آملی با نگاه صدرایی به عالم و با باور به وحدت شخصی وجود، حقیقت وجود را همان ذات مقدس حق تعالی می داند و قایل است که او واحد است به وحدت شخصی و کثراتی که به نظر می رسند، درواقع سایه های آن وجود واحدند که خود حظی از وجود ندارند؛ یعنی اتصاف ممکنات به وجود، اتصافی ذاتی و حقیقی نیست، بلکه بالعرض و مجازی است. در پایان ضمن طرح اشکال های دیدگاه های گفته شده، به این نکته می پردازیم که پذیرش دیدگاه وحدت وجود، مجالی برای پاسخ گویی به مهم ترین مسایل کلامی، از جمله جبر و اختیار، عقاب و ثواب و... نمی گذارد.

قرآن معجزه جاودان و جهانی پیامبر اسلام(ص) است که خود تأکید دارد هرگز گرد تحریف دامن پاک آن را نخواهد آلود. با مشاهده قرائت های مختلفی که از آیات آن وجود دارد، این پرسش رخ می نماید که آیا وجود قرائت های گوناگون به معنای ورود تحریف در قرآن نیست. مبحث قرائات و نیز عدم تحریف قرآن از مباحث مهم و کلیدی علوم قرآنی است، تا جائی که دانش پژوهان در طول اعصار مختلف درباره هر یک مستقلاً کتاب هایی نگاشته اند و تفصیلاً در مورد پیشینه انواع قرائات و حجیت آن ها صحبت هایی شده است. همچنین در دفع شبهه تحریف دلائل متعددی بیان گشته و قرآن کریم را از هرگونه دستکاری مصون دانسته اند. اگرچه همواره این سؤال در تعارض این دو مطلب مطرح بوده که چگونه می شود از طرفی معتقد به عدم تحریف قرآن بود و از طرف دیگر قرائت های مختلف و اختلاف های فراوان را در زمینه قرائت قرآن شاهد بود؟ اما محققین یا سعی کرده اند هرگز این دو را در تعارض هم ندانند و یا اگر هم تعارض قائل شده اند با تمسک به عباراتی مبهم خواسته اند مشکل را حل کنند. ما اساسأ این دو مقوله را در تعارض هم دانسته و تلاش علما را در حل این مشکل ناکافی می دانیم و معتقدیم هنوز مسأله لا ینحل باقی مانده و اقدام مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است، در نتیجه در این راستا در مقام بیان وجوه محتمل در صدد حل مسأله برآمده ایم.