کاوه قهرمان

همواره رابطه متقابلی میان نوع و تراکم گونه های گیاهی و فرم های ژئومورفیک وجود داشته است. منطقه سبزوار در استان خراسان رضوی به علت دارا بودن مخروط افکنه های متعدد و تیپیک، منطقه مناسبی جهت بررسی روابط ژئومورفولوژی و پوشش گیاهی است. هدف از این مطالعه، ارزیابی کمی و کیفی نوع و تراکم پوشش گیاهی در سه مخروط افکنه فسیل، قدیمی و جدید در جنوب روستای فشتنق است. یافته ها حاصل شناسایی و تحدید سه مخروط فسیل، قدیمی و جدید با استفاده از نقشه های توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای و مشاهدات میدانی و سپس شناسایی گونه های گیاهی و محاسبه تاج آن ها، آنالیز خاک و در نهایت ایجاد رابطه میان داده های به دست آمده می باشد. نتایج نشان می دهد که گالی های مخروط افکنه فسیل به دلیل بافت درشت تر مناسب برای گونه های درختچه ای هستند. در مخروط فسیل به علت وجود رطوبت کافی ناشی از زهکشی آب میاناب ها، گیاهان از بیشترین تاج پوشش گیاهی (676/10 درصد) برخوردار بوده در حالی که در بسترهای فعال مخروط قدیمی و مخروط جدید به دلیل بافت ریز خاک، گیاهان کمترین تاج را (58/0درصد در مخروط جدید و 887/0درصد در مخروط قدیمی) دارا هستند. در مخروط فسیل تاج پوشش گیاهی در بستر گالی بیشتر از میاناب ها است در حالی که در مخروط قدیمی، تاج پوشش گیاهی در میاناب ها بیشتر از بستر گالی ها است. گونه غالب گیاهی در مخروط های قدیمی و جدید، درمنه و گون و در داخل آبراهه ها، پرند می باشد. در مخروط فسیل گونه های غالب شامل درمنه و جارو (کاهوی وحشی) می باشد. به طور کلی نتایج نشان می دهد که فرایندهای ژئومورفولوژی مانند برش و رسوبگذاری بر بافت و حاصلخیزی خاک و بنابراین بر نوع و تراکم پوشش گیاهی تأثیر دارند.

مخروط افکنه ها به دلایل مختلف ازجمله خاک حاصلخیز،منابع آبزیرزمینی، توپوگرافی ملایم و از طرفی مخاطرات طبیعی متعدد مانندفرونشست، زمین لرزه وسیلاب،همواره موردتوجه انسان هابوده اند.بنابراین درک صحیح ودقیق این لندفرم ازجنبه های گوناگون از اهمیت ویژه ای برخوردار است.در این تحقیق ویژگی های کمی مورفومتریک و تغییرات شیب قاعده 40 مخروط افکنه در ایران مرکزی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. براین اساس ابتدا مخروط افکنه های مورد بررسی توسط تصاویر ماهواره ای شناسایی شده و محدوده هرکدام از آنها تعیین گردید.درمراحل بعدی،شیب کلی مخروط افکنه(SO)،شیب بخش بالایی قاعده(SA)،شیب بخش پایینی قاعده(SB)،نسبت شیب بخش بالایی به بخش پایینی(RS)،زاویه جاروب (AF) و طول مخروط افکنه (L) برای تمامی مخروط هامحاسبه گردید. تفاوت در شاخص های محاسبه شده علاوه بر مشخص کردن شرایط اقلیمی و فرآیندهای رسوبی مسلط بر مخروط افکنه، عاملی برای تشخیص مخروط افکنه ها از سایر عوارض تراکمی پدیمنت محسوب می شود. نتایج نشان داد که نیمرخ طولی اکثرمخروط افکنه های موردمطالعه باتوجه به ویژگی های شیب، صاف است.شباهتشاخص SA و SOنشان دهنده حفظ شیب مخروط افکنه هادرشرایط اقلیمی خشک و عدم وقوع فرآیندهای فرسایشی است. مقادیر شاخص RS نشان داد که تفاوت چندانی در شیب بخش بالایی و پایینی قاعده مخروط افکنه های مورد مطالعه وجود ندارد. این موضوع نیز حاکی از عدم وجود فعالیت های فرسایشی قابل توجه در قاعده مخروط افکنه های مورد مطالعه است. همچنین نتایج نشان داد که در مخروط افکنه هایی که طول آنها زیاد و زاویه جاروب آنها کوچک است، فرآیندهای رودخانه ای تسلط دارند.

خسارات ناشی از سیلاب در سرتاسر جهان باعث شده است تا از این رخداد طبیعی به عنوان یکی از مهمترین بلایای طبیعی نیز یاد شود. امروزه همراه با پیشرفت فناوری، انسان قادر است مناطق مستعد سیلاب را تعیین و از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار دهد. در این تحقیق با بهره گیری از تصاویر راداری ماهواره سنتینل-1 و روش آستانه گذاری Otsu، مناطق سیل زده و مستعد سیلاب با توجه به سیلاب های فروردین ماه 1398 در محدوده رودخانه کشکان تعیین گردید. حدود آستانه Otsu در این حقیق، در نرم افزار متلب محاسبه شدند. همچنین مراحل پیش پردازش و پردازش تصاویر راداری در نرم افزار SNAP صورت گرفت. براساس نتایج، میانگین بارش روزانه معادل 46/47 میلی متر باعث شده تا 51/6 درصد از منطقه مورد مطالعه در کلاس مناطق سیل زده قرار بگیرد، این در حالی است که با حدود 31 میلی متر بارندگی، 69/3 درصد از منطقه در کلاس سیل زده قرار گرفته است. همچنین نتایج نشان داد که محل پیچان رودها از مهمترین مناطق مستعد سیلاب در مسیر رودخانه کشکان به شمار می روند. حفظ حریم رودخانه و عدم ساخت و ساز و فعالیت انسانی در مناطق مئاندری می تواند حجم خسارات ناشی از سیلاب را کاهش دهد. یافته های تحقیق نشان داد که تصاویر راداری ابزاری مفید و قدرتمند در تعیین مناطق سیل زده خصوصاً برای بررسی های سریع و نزدیک به زمان وقوع پدیده (Near Real Time) هستند.