حسنعلی شوقی

از مهمترین تحولات در منطقه خاورمیانه در سا ل های اخیر که تأثیراتی نیز برای جمهوری اسلامی ایران داشته است شکل گیری گروه های تکفیری یا تروریستی می باشد که ضمن تاثیر بر مبانی امنیتی آنها، امنیت ج. ا. ایران را در ابعاد مختلف آن مورد تهدید قرار داده اند. لذا این پژوهش بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که: راهبردهای سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران در قبال گروه های تکفیری در سوریه، عراق و یمن چگونه بوده است؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و مکتب کپنهاگ بعنوان مکتب امنیتی که امنیت را بطور موسع و فراتر از امنیت نظامی و در ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن مورد توجه قرار می دهد، بعنوان چارچوب نظری این انتخاب گردیده است. فرضیه این پژوهش گویای آن است که جمهوری اسلامی ایران در برابر تهدیدات امنیتی گسترده گروه های تکفیری راهبردها و راهکارهای داخلی، شامل پدافند غیرعامل؛ منطقه ای و بین المللی شامل شکل دهی و تقویت اتحادها و ائتلافات منطقه ای، تنش زدایی و تلاش در باز نمودن مسیرهای دموکراتیک و سهیم نمودن گروه های مختلف در عرصه قدرت را مورد توجه قرار داده است.

در سال های اخیر و بخصوص پس از خیزش های عربی منطقه، روسیه بعنوان بازیگر فرامنطقه ای فعال در خاورمیانه ایفای نقش نموده است. اتخاذ چنین نقشی بخصوص از دوران ریاست جمهوری پوتین مورد توجه بوده لیکن تحت تاثیر تحولات داخلی و بخصوص منطقه ای و بین المللی با فراز و فرودهایی همراه گردیده است. در چند سال اخیر حوادث خاورمیانه در قالب مسئله سوریه موجب ایفای نقشی فعال و موثر از جانب روسیه در خاورمیانه و مقابله با یکه تازی غرب به رهبری آمریکا در این منطقه شده که در پژوهش پیش روی در قالب پیروی روسیه از توازن قوا مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است. بر این اساس این پژوهش بر آن است تا به کمک روش توصیفی- تحلیلی به این سوال پاسخ دهد که: مهمترین عوامل موثر در اتخاذ نقش مداخله گر روسیه در منطقه خاورمیانه در سال های اخیر کدامند؟ در پاسخ به این سوال فرضیه این پژوهش عبارت است از اینکه: در سال های اخیر و بخصوص در دوران ریاست جمهوری پوتین، نقش مداخله گر روسیه در خاورمیانه، تحت تاثیر محرکه های امنیتی، سیاسی و اقتصادی و نیز یکجانبه گرایی آمریکا، در جهت احیای نقش روسیه در عرصه بین الملل به اجرا درآمد. در این پژوهش، رویکرد توازن قوا بعنوان مفروض اصلی ما برای سیاست خارجی فدراسیون روسیه در منطقه خاورمیانه مطرح است.