علیرضا بهادری جهرمی

جنبش های علویان در سراسر دوره خلافت عباسی در معادلات سیاسی جامعه اسلامی و حکمت عباسیان همواره تأثیرگذار بوده است. تشیّع در طول ادوار تاریخی راه مشخصی در پیش گرفت که به تدریج توسعه و تکامل پیدا کرد. علویان و شیعیان مراحلی از مبارزه با غاصبین خلافت را در پیش گرفتند و ظلم و ستم بر آنها بیشتر شد. با ورود امام رضا(ع) به ایران نقطه عطفی در تاریخ تشیّع و تاریخ ایران آغاز شد که به مهاجرت بسیاری از علویان و سادات از جمله احمدبن موسی(ع) و برادران و کاروان همراه ایشان منجر شد و این مهاجرت ها بتدریج باعث گسترش تشیّع در پهنه ایران اسلامی گردید. بررسی دوران اول عباسی و حوادث تاریخی سیاسی آن دوران و بررسی سیاست عباسیان در مقابل علویان همچنین بررسی چگونگی سیاست مأمون عباسی نکات مهمی است که انگیزه های قیام و شهادت احمدبن موسی الکاظم(ع) و حمایت ایشان از ولایت را بر ما روشن تر می سازد. دوران پرحادثه عمر مبارک احمدبن موسی(ع) و برادران بزرگوار ایشان در این دوره واقع شده و قیام های پرشمار شیعی در آن وجود دارد که مأمون عباسی برای کنترل آن ها دست به طرح مسأله ولایتعهدی امام رضا(ع) زد. همچنین در این دوران که مصادف با حیات امام موسی الکاظم و امام رضا (علیهماالسلام) می باشد. دستگاه خلافت عباسی از لحاظ فرهنگی دچار هرزگی و بی بندوباری شده بود و آن را درمیان مردم گسترش می داد. از طرفی نیز در این عصر که دوره اول عباسی و اقتدار آن است گروه های فکری مختلفی شکل گرفته اند و فعالیت فکری و فرهنگی می نمایند که بخشی از آنها درون دینی و برخی خارج از اسلام است. هرچند خلفای عباسی مخالفین خود را به زندیق بودن یعنی خارج از دین بودن متهم می کردند. در این دوران علاوه بر گروه های منحرف، فرقه های متعددی نیز از درون اسلام شکل گرفته که دارای عقاید انحرافی هستند، مانند: خوارج، مرجئه، معتزله و اهل حدیث که برخی در مقابل تندروی گروه دیگر عکس العمل نشان داده و دست به انشعاب و تأسیس فرقه جدید زده اند. از طرفی در زمان امام کاظم(ع) و حیات فرزند گرامی ایشان احمدبن موسی(ع) شیعه نیز دچار انشعاب های متعددی شده بود که ایجاد فرقه های مبارکیه، قرامطه، فطحیه، واقفیه، ناووسیه، خطابیه، قطعیه، سبطیه و احمدیه از جمله آنهاست، لذا به هدف آگاهی از وضعیت فرهنگی دوران احمدبن موسی الکاظم(ع) و به ضرورت اینکه بیان شود وضعیت فرهنگی شیعه و مسلمانان در این دوران مستعد فرقه سازی بوده و ایستادگی احمدبن موسی بر امر ولایت و بیعت با امام رضا(ع) چه نقش مهمی در این دوران پیچیده دارد، به موضوع می پردازیم تا حیات آن بزرگوار بهتر تحلیل شود.