امید اخوی

مدرسه علوم سیاسی به عنوان نهاد آموزشی تأسیس شده در دوره قاجار، باعث شروع آموزش و تربیت افراد در رشته سیاسی شد و هدف آن، پرورش کادری مجرب برای وزارت خارجه بود. محمدعلی فروغی یکی از اولین معلمان و مؤلفان کتاب درسی تاریخ این مدرسه بود. پژوهش پیشِ رو با بررسی کتاب های درسی تاریخ و کتاب دوره ابتدایی از تاریخ عالم محمدعلی فروغی در این مدرسه به روش توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخی برای این پرسش است که ویژگی محتوایی کتاب تاریخ ایران برای آموزش در مدرسه علوم سیاسی چه بوده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که این کتاب در زمان خود توانست تاریخ ایران را به صورت مدون به محصلان مدرسه سیاسی آموزش دهد و نگاهی نو از تاریخ نویسی درسی را ارائه کند تا در سال های بعد به مثابه الگویی برای نویسندگان کتاب های درسی تاریخ باشد.

یکی از اقدامات مهم شاه عباس اول تغییرات وی در ساختار ارتش ایران بود. وی با تقویت ارتش، پایه های حکومت صفویه را تحکیم کرد. شاه عباس در راستای اجرای این سیاست، پس از فتح گرجستان و آشنایی با خصایص گرجیان، تشکیلات نظامی جدیدی را با استفاده از نظامیان مقتدر و با لیاقت گرجی بنا نهاد و آن را قوللر (غلامان) نامید. هدف از این پژوهش، بررسی نقش غلامان گرجی در ارتش صفویه در دوره شاه عباس است. در پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که غلامان گرجی (غلامان خاصه)، از جایگاه رفیعی در ساختار نظامی حکومت صفوی برخوردار بوده اند.

تاریخ شفاهی به عنوان یکی از مهم ترین ابزار جمع آوری اطلاعات و روش های پژوهشی در چند دهه اخیر گسترش بسیاری در بین علوم مختلف پیدا کرده و ماهیت میان رشته ای آن باعث شده تا محققان بسیاری از رشته های علمی از جمله تاریخ توجه ویژه ای نسبت به آن داشته باشند. ساختارهای داخلی و خارجی رشته تاریخ، مانند جایگاه آن در میان دیگر رشته ها، نسبت و مناسبات این رشته با مراکز قدرت سیاسی و جریان های مختلف فرهنگی و فکری جامعه، مناسباتِ تاریخ با سایر رشته های علوم انسانی مانند ادبیات، جغرافیا، جامعه شناسی و علوم تجربی، الزامات مثبتی را برای تاریخ و پیشینه ی این رشته ایجاد کرده که در قالب تدوین تاریخ شفاهی، به بخشی از آن می توان دست یافت.امروز با توجه به اهمیت تاریخ شفاهی، توجه به تدریس تاریخ شفاهی به عنوان یکی از راهکارهای قابل تأمل در بدیهی سازی فهم تاریخ در تمام مقاطع تحصیلی و کاربردی کردن آن در مقطع دانشگاه از طریق فراگیری یک علم مدون و صحیح، از ضروریات است.این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که با توجه به اهمیت تاریخ شفاهی چرا اکثر گروه های دانشگاهی و علمی تاریخ رویکرد مناسبی به تاریخ شفاهی ندارند.بر این مبنا در این مقاله تلاش شده است با تحلیل و نقد رویکرد نامناسب گروه های تاریخ در مورد تاریخ شفاهی به نیازهای آموزشی دانشجویان تاریخ پرداخته شود. این پژوهش به شیوه تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است.