حمید جهان آرا

خلیج فارس بعنوان یکی از منابع اصلی تامین انرژی همواره مورد توجه قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای بوده است. از این رو، امنیت خلیج فارس علاوه بر ابعاد منطقه ای دارای اهمیت و ابعاد بین المللی نیز است. در این شرایط، شناخت سیاست های امنیتی جمهوری اسلامی ایران بعنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه و دلایل اتخاذ این سیاست ها اهمیت مضاعفی می یابد. پرسش این مقاله معطوف به شناخت سیاست های امنیتی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس و سپس دلایل اتخاذ این سیاست ها است. سیاست های امنیتی ایران در خلیج فارس عبارتند از: تاکید بر نظم منطقه ای و حذف دولت های غیرساحلی از ترتیبات امنیتی خلیج فارس، حمایت از جنبش ها و گروه های شیعی در منطقه و افزایش قدرت نظامی و تسلیحاتی. این سیاست ها بر دو پایه؛ برتری قدرت ایران در منطقه و سمت گیری سیاست خارجی آن مبنی بر تغییر وضع موجود شکل گرفته است. روش این پژوهش براساس ماهیت تحقیق تبیینی و داده ها و اطلاعات مورد نیاز با روش کتابخانه ای گردآوری شده است.

خلیج فارس به دلیل داشتن موقعیت ژئوپلیتیک و در اختیار داشتن حجم بالای ذخایر انرژی، از دیرباز مورد توجه بازیگران منطقه ای و بین المللی بوده است. این ویژگی ها موجب شده است تا موضوع امنیت، از اولویت های کشورهای این منطقه حساس باشد اما دیدگاه های متفاوت درباره امنیت ، مانع از شکل گیری اعتماد و همکاری میان بازیگران منطقه شده است. راهبردهای امنیتی عربستان سعودی بعنوان یکی از بازیگران اصلی در معادلات امنیتی خلیج فارس عبارتند از: همکاری و ائتلاف با غرب (آمریکا)، همکاری های منطقه ای در قالب شورای همکاری خلیج فارس و ائتلاف با بازیگران عربی و غیرعربی و افزایش قدرت نظامی. چرایی اتخاذ این راهبرد ها از سوی عربستان سعودی پرسش اصلی این مقاله است. به نظر می رسد دلایل اتخاذ این راهبردها را باید در قدرت پایین تر عربستان سعودی نسبت به ایران و تلاش این کشور برای حفظ وضع موجود در منطقه جستجو کرد. روش این پژوهش براساس ماهیت تحقیق تبیینی و داده ها و اطلاعات مورد نیاز با روش کتابخانه ای گردآوری شده است.

پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر دیپلماسی علم و فن آوری بر قدرت ملی ایران در عرصه جهانی صورت گرفته است. در پاسخ به این سؤال که چه رابطه ای میان دیپلماسی علم و فن آوری و قدرت ملی ایران در عرصه جهانی با رویکرد شبکه ای وجود دارد؟، این فرضیه مطرح گردید که تولید علم و تحرک بخشیدن به دیپلماسی علم و فن آوری منجر به افزایش قدرت هوشمند (قدرت سخت و نرم) می شود و این امر منجر به افزایش قدرت ملی ایران در عرصه جهانی خواهد شد. روش پژوهش، تحلیل کیفی و در چارچوب رویکرد شبکه ای صورت گرفته است. با پیروزی انقلاب اسلامی و در راستای نهادینه شدن قدرت و نهادها، امور و ایده های مختلفی با تلاش محققان، اندیشمندان و تحلیل گران بروز و ظهور نمود. عرصه دیپلماسی و اشکال گوناگون آن ازجمله دیپلماسی علم و فن آوری از مواردی بودند که در سال های اخیر موردتوجه رهبری و نهادهای تصمیم گیر قرار گرفتند. یکی از راه های گسترش و نفوذ انقلاب اسلامی در سایر کشورها و افزایش قدرت ملی ایران، استفاده از ره آوردهای دیپلماسی علم و فن آوری است. درزمینه دیپلماسی علم و فن آوری ایران در آغاز راه است و در مقایسه با کشورهای توسعه یافته جهان، مسیرهای زیادی باید طی شود.