حسین مالکی لوطکی

دریاچهٔ هامون در روایات ملی ایران و بخصوص در ارتباط با رروایات مرتبط به آخرالزمان شناسی زردشتی رابطهٔ تنگاتنگی دارد. نام این دریاچه در عصر اوستایی متآخر بطور فزاینده ای به همراه رود هیرمند و منطقهٔ سیستان تکرار می شود. در این تحقیق کوشیده شده است نقش و اهمیت هامون در روایات ملی ایران از جنبه های مختلف مذهبی، سیاسی و آخرالزمان شناسی زردشتی پرداخته شود. وعدهٔ ظهور سه منجی زردشتی در آب کیانسه (صورت پهلوی دریاچهٔ هامون) داده شده است و پیروان دین زردشتی برای این دریاچه احترام خاصی قائل بوده اند، همچنین در متون اوستایی و پهلوی به نذز شاهان و مردمان برای اناهیتا/اناهید اشاراتی شده است. این روایات تا سالیان متمادی در بین مردم سیستان رواج داشته اند، همچنین رسم اوشیدر در بین مردم این منطقه و اطلاق نام هامون به دریاچه می تواند ریشهٔ زردشتی داشته باشد.

در سنگ برجسته ها و حکاکی های هخامنشی، اغلب نماد مردی با بال های گشاده با حلقه دیده می شود. این نماد ترکیبی از نیم تنهٔ مرد و قرص خورشید بالدار است. در ترکیب این دو عنصر، شمایل های گوناگونی پیدا شده؛ گاهی نیم تنه وسط حلقه نشسته (شکل ۳) و گاه در نوک حلقه است (شکل ۱، ۲، ۴). در موارد مختلف، فضایی که برای حک نماد اختصاص داده شده متفاوت است و این موضوع باعث می شود که نمادها در جزئیات یکسان نباشند. آستین لباس مرد آویزان و نقطهٔ اتصال نیم تنه با حلقه را پوشانده است (Jacobs 1991, 62-63 شکل ۱، ۶-۱۰).