مرتضی شیاسی

آداب و سنن هر قوم در بردارنده ریشه دارترین ارزش ها و تجربیاتی است که طی نسل ها در برخورد با تندبادهای حوادث و عواملی که سعی در زوال و کمرنگ نمودن آن داشته اند، شکل گرفته است. سنت ها و باورهایی که بی شک از مهم ترین مقولات در تثبیت و قوام رفتارهای اجتماعی داشته و دارند. استان بوشهر بدلیل موقعیت جغرافیایی منحصر به فردش اساساً محور تبادل فرهنگ، تجارت، سیاست، برای داد و ستد کالا و اندیشه ها میان ایرانیان، هندیان، آفریقایی ها و اروپایی ها طی قرن های متمادی بوده است. تا جایی که از این کرانه تا کرانه های دور دست چین رفتارهای التقاطی به صورت نمادهای اعتقادی تغییر ماهیت داده اند که انتساب و اکتساب هر یک از این باورها، باورهای منشعب از دریا و دریانوردی خود جای بحث ها مفصل نیست. در این پژوهش برآنیم تا نقش دریا و دریانوردی را به عنوان مسبب نشر فرهنگ عامه در کرانه های شمالی خلیج فارس خاصه استان بوشهر مورد بررسی قرار دهیم. هر چند در حوزه ی تاریخ و جغرافیای سیاسی اقتصادی بوشهر تحقیقاتی انجام شده است؛ اما جای مسائل مهمی در زمینه فرهنگ و سنت های دریانوردی آنچنان که با معیشت و زندگی آنان در آمیخته باشد کماکان مغفول مانده است که امید است با روشن شدن تشابهات نژادی، تاریخی، و فرهنگی و وابستگی عمیق مردمان این سرزمین با فلات مرکزی ایران و که غالباً از ریشه های اجتماعی دیگر نواحی پیرامون خود نشأت گرفته است مورد مقایسه و متمایز قرار گیرد. در این پژوهش بدین پاسخ این پرسش هستیم که عوامل جغرافیایی از جمله (آب و هوا، اقلیم) و معیشت در باورها و ویژگی های فرهنگی مردم بوشهر چه تأثیری داشته است؟ دریا و دریانوردی در شکل گیری و قوام این باورها و اعتقادات تا چه اندازه مؤثر بوده است؟ و شیوه معیشت اعم از کشاورزی، کم آبی در کنش های اجتماعی و اعتقادات درونی بوشهریان تا چه میزان تأثیر داشته است؟

برخلاف تصور همگان که تیمور را فردی شرور و غارتگر می دانند او فردی اقتصاددان بود که سیاست وی پس از تصرف شهرها بجای چپاول ثروت های، رونق اقتصاد شهرها بود. او پس از رسیدن به پادشاهی وارث ایرانی به تاراج رفته توسط مغولان بود. تاریخ ایران در عصر تیموری با تمام مصائب اولیه و هرج ومرج پایانی آن، شاهد تجارتی فعال، در ماوراءالنهر و خراسان، خلیج فارس و نواحی میان این دو بود. این مناطق به سبب پیوند ایران به جهان خارج به عنوان شاهرگ های اقتصادی آن دوران به شمار می رفتند و چرخه تجارتی پررونقی را پدید آوردند که رفاه و شکوه شهرهای این مرزوبوم و به ویژه هرات را موجب گشت. هرچند این امپراتوری بیش از 36 سال دوام نیاورد و شکوه و شوکت خود را مدیون تیمور بود، اما شاهرخ تنها جانشین شایسته وی توانست بخش اعظم امپراتوری را که به دلیل هرج ومرج ایجاد شده برای جانشینی تیمور ویران شده بود، حفظ و مرمت کند. تراکم ثروتی که تیمور در سمرقند فراهم ساخت، فروکش کردن جنگ های خانگی در ایران، برقراری امنیت در سراسر ایران در دوران تیمور و شاهرخ موجب شد تا راه های تجاری امن و آسوده گردد. اعطای زمین های بزرگ به شاهزادگان و امرای تابع و دست نشانده موجب شد تا اراضی زراعی و روستاها یک بار دیگر تحت نظارت مالکان به تولید محصولات زراعی مباردت کنند، شهرها خصوصاً در خراسان بزرگ مجدداً عمارت و آباد شدند و کارهای بزرگی در زمینه آبیاری صورت پذیرفت. تیموریان توانستند بعد از فاجعه یورش مغولان به ایران دورانی از ثبات اقتصادی، رونق و رفاه و پیشرفت اقتصادی را برای ایران پهناور و زرخیز فراهم سازند.