زهرا منتظرپناه

کاربرد آیات قرآن در ادبیات فارسی به قدری عمیق و ریشه دار است که قرآن را با ادبیات فارسی عجین کرده است. شاعران پارسی گو در سروده هایشان در قالب تضمین، اقتباس، تلمیح و ... درآیات و مضامین قرآنی بهره برداری کرده اند. ناصرخسرو شاعر حکیم و متکلّم شیعی در قصایدش که عمدتاً در مدح و منقبت خاندان رسول، اثبات اعتقادات و حقّانیّت فضایل اهل بیت و ردّ اتّهام رفض و بی دینی از چهره تشیّع است، بسیار به آیات و مضامین قرآنی تمسک جسته است. نحوه کاربرد آیات قرآن و شگردهای او متفاوت و نوعاً بدیع است. نوآوری های او در ابداع شیوه ها و شگردهای بهره مندی از آیات و مضامین قرآنی بعدها مورد تتبّع دیگران قرار گرفت. شگردهای ناصرخسرو که بیش تر گزاره ای است، در این پژوهش ذیل هفت شگرد، طبقه بندی و بررسی گردیده است که عبارت اند از: شگرد تضمین، شگرد اقتباس، شگرد تلمیح، شگرد تطبیق، شگرد تصویرسازی، شگرد طنز و شگرد تأویل. ماحصل این نوشتار مشخص می کند که گرچه سه شگرد نخست پیش از او نیز در دواوین مشاهده می شود، ولی چهار شگرد اخیر که جنبه نوآوری بیش تری دارد، پس از ناصرخسرو نیز در سروده های دیگران مورد استفاده قرارگرفته است.