سمیه آهنی

سرمایه اجتماعی اگر چه مفهومی نوین و نوپا در عرصه مطالعات شهری است، اما این مفهوم ریشه در روابط اجتماعی نوع بشر دارد. انسان به طور ذاتی در تعامل و تقابل با دیگران نیازهای خود را برطرف ساخته و گذران امور می کند. اثرات این کنش ها و نقش آن ها به حدی پیچیده می باشد؛ که سبب شده است سرمایه اجتماعی از ابعاد گوناگون، مورد مطالعه محققین علوم مختلف قرار بگیرد. در برنامه ریزی شهری نیز شناخت و بررسی سرمایه اجتماعی محلات شهری از ملزومات است، چرا که منجر به واقع گرایی در برنامه ها، اقدامات و مدیریت فضا در ساختار محلات خواهد شد. از این رو در مقاله حاضر، با اتخاذ رهیافت تطبیقی به ارزیابی مؤلفه های سرمایه اجتماعی در معیارهای آگاهی، مشارکت و اعتماد اجتماعی در بین محلات مختلف مناطق سه گانه شهر قزوین پرداخته شده است. با بکارگیری روش انجام پژوهش توصیفی– تحلیلی، داده های کیفی با استفاده از مدل طراحی شده به صورت کمی و قابل سنجش تبدیل گردیده اند. مدل ارزیابی با ایجاد درخت ارزش و با روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و در چهار سطح طراحی شده است. توزیع پرسش نامه ها با شناخت محدوده های مطالعاتی از طریق مطالعه میدانی و تعیین حجم نمونه بر اساس فرمول محاسباتی کوکران به صورت نمونه گیری تصادفی سیستماتیک، انجام گرفته است و در نهایت به بررسی تطبیقی مؤلفه های سرمایه اجتماعی در محلات مورد نظر پرداخته شده است. یافته های پژوهش بازگوی وجود تفاوت معنی دار در میانگین سرمایه اجتماعی و مؤلفه های آن در بین محلات مورد بررسی می باشد. به گونه ای که در میان محلات مورد مطالعه محله آخوند در منطقه 1 شهرداری قزوین دارای بیشترین میزان سرمایه اجتماعی و به دنبال آن محله خیام در منطقه 2 و در نهایت محله کوثر در رتبه سوم از لحاظ میزان سرمایه اجتماعی ارزش گذاری شده است.

شهر الکترونیک از طریق خرید الکترونیک، خدمات الکترونیک، ارتباط الکترونیک، آموزش الکترونیک، بانکداری الکترونیک، دورکاری و تفریح الکترونیک برکاربری های مختلف شهر تأثیر می گذارد. شهر تبریز نیز از این مقوله مستثنی نبوده است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مدل AHP، ابتدا میزان تأثیر شهر الکترونیک بر هر کدام از کاربری های اراضی شهری در سطح مناطق شهر تبریز مورد سنجش قرار گرفته است و ضریب اهمیت هر کدام تعیین شده است. سپس با توجه به اینکه شهر الکترونیک در تمامی کاربری ها موجب کاهش سطح می گردد و تنها در کاربری مسکونی نیاز به افزایش فضا می باشد، ادامه روند تحقیق در دوسناریو دنبال شده است. در سناریو یک فرض بر این بوده است که تمامی نیاز به کاربری زمین در سطح مناطق، در سطح خود منطقه تأمین گردد و در سناریوی دوم، تأمین مازاد نیازی که به کاربری مسکونی ناشی از شهر الکترونیک به وجود می آید، در خارج از محدوده شهر در نظر گرفته شده است و در نهایت در هر یک از مناطق، اولویت اختصاص اراضی صرفه جویی شده به کاربری های مختلف مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهدکه اولویت های اساسی تخصیص فضاها در مناطق ده گانه شهر تبریز مربوط به کاربری های ورزشی، فرهنگی و فضای سبز است. و روند کنونی توسعه کاربری زمین، توانایی تأمین نیازهای شهروندان را بر اساس فضاهای واقعی ندارد و لزوم استفاده از خدمات شهر الکترونیک و تأمین مجازی آن ها ضروری به نظر می رسد.

امروزه با ورود به هزاره سوم و ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد شهر الکترونیک و قدم گذاشتن در مسیر فناوری اطلاعات یک فرصت انکار ناپذیر است. از طرف دیگر با افزایش جمعیت، فقر و روند رو به رشد شهرنشینی، نیازها و معضلات انسان و محیط زیست او نیز پیچیده تر گردیده است که در پاسخ به این نیازها، از ابزارها و روش های مختلفی استفاده شده است و در این میان مفهوم توسعه پایدار از توجه بیشتری برخوردار شده است. تکنولوژی و فناوری اطلاعات به عنوان یکی از روش های نوظهور، قابلیت حل بسیاری از معضلات شهرهای امروزی را در راستای رسیدن به شهری با معیارهای توسعه پایدار را دارا می باشد. در این راستا، در مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، سعی شده است ابتدا به بررسی مهم ترین مسایل مرتبط با اولویت های استقرار شهر الکترونیک در توسعه پایدار شهری با استفاده از منابع کتابخانه ای، مصاحبه و پرسشنامه پرداخته و سپس با توجه به ویژگی هایANP، داده ها و اطلاعات اولیه طبقه بندی و به تبع آن مدل مفهومیANPتدوین گردد. مدل ANPدرمقاله حاضر، شامل 3 خوشه (معیار/گروه) و 1 خوشه با عنوان گزینه ها (بافت های مورد مطالعه)، 2 گزینه (نود/زیرگروه) می باشدکه با استفاده از نرم افزارSuper decision تولید شده و نتایج بررسی های میدانی در نرم افزار شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهدکه درخوشه مولفه های استقرار شهر الکترونیک، نود «زیرساخت الکترونیک» (با امتیاز نرمال 287/0)، درخوشه توسعه پایدار، نود «ارتقا کیفیت زندگی» (با امتیاز نرمال 23/)0 و در خوشه دستاوردهای شهر الکترونیک، نود «دسترسی به خدمات» (با امتیاز نرمال 18/0 و توزیع عادلانه خدمات با امتیاز نرمال 16/0 )، در اولویت قرار دارند و در نهایت بر اساس ارزیابی کلی مدل، بافت طراحی شده (با وزن نرمال 49/.)، بافت سنتی (با وزن نرمال 22/0)، بافت روستایی (با وزن نرمال 15/0) و بافت حاشیه ای با وزن نرمال (14/0)، از لحاظ استقرار شهر الکترونیک در توسعه پایدار شهری در اولویت هستند