داریوش قهرمانیان

اینترنت و فناوری رایانه منبع بسیار مهم و گسترده ای است که تاثیر زیادی بر زندگی شخصی و حرفه ای افراد دارد. با توجه به افزایش شمار کاربران و نگرانی های فزاینده ای که در ارتباط با فناوری رایانه وجود دارد (مانند کلاهبرداری، آزار و اذیت، هک کردن، انتقال ویروس، دسترسی غیر مجاز به اطلاعات دیگران)، بررسی این مساله مهم است که میزان شیوع این رفتارها در میان کاربران به چه اندازه است و چرا افراد درگیر تخلفات مرتبط با رایانه می شوند. پژوهش حاضر با استفاده از نظریه انتخاب عقلانی درصدد بررسی تخلفات رایانه ای در میان دانشجویان دانشگاه مازندران است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها نیز پرسشنامه می باشد. جمعیت تحقیق شامل تمامی دانشجویان دانشگاه مازندران است که 400 نفر به صورت نمونه گیری طبقه بندی متناسب با حجم انتخاب شده و مورد مطالعه قرار گرفته اند. یافته های توصیفی تحقیق نشان می دهد که بیشترین میزان ارتکاب تخلفات رایانه ای به ترتیب برای بعد فرهنگی، جعل هویت و در نهایت علیه داده و سیستم می باشد. بیشترین تخلف صورت گرفته در بعد فرهنگی مربوط به " دیدن فیلم و یا تصاویر غیراخلاقی"  است. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که، متغیرهای خودکنترلی، نیاز منفعت گرایانه، مجازات غیررسمی، باور، لذت ادراکی و هیجان، سرمایه گذاری و پیوستگی توانسته اند 32/0 درصد از تغییرات مربوط به تخلفات رایانه ای در میان دانشجویان دانشگاه مازندران را تبیین کنند. پیشگیری از وقوع جرم بر اساس نظریه انتخاب عقلانی، بر پایه کاهش فرصت ها و جذابیت جرایم خاص است و مجرمان دارای انگیزه به تنهایی برای ارتکاب جرم کافی نیست، بلکه بایستی یک سری فرصت ها نیز مهیا باشند. در این صورت است که مجرمان منافع حاصل از جرم را سهل الوصول و سودمند دیده و مرتکب جرم می شوند.  

مراجعه به تحقیقات پیشین نشان دهنده شیوع قابل توجه رفتارهای انحرافی در میان دانشجویان می باشد. چهارچوب نظری پژوهش حاضر نظریه انتخاب عقلانی بوده و مدل ساختاری روابط بین متغیرها نیز بر مبنای آن تنظیم شده است. در نظریه انتخاب عقلانی از یک طرف تاکید بر منافع جرم و از طرف دیگر فرصت های جرم است که ترکیب این دو عامل با یکدیگر زمینه های وقوع جرم را مهیا می سازد. نظریه پردازان انتخاب عقلانی بر روی عوامل موقعیتی و هزینه ها و منافع ادراک شده از جرم به عنوان عوامل موثر بر انتخاب اهداف و تصمیم های مجرمانه تمرکز می کنند. روش تحقیق، پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است، که در میان نمونه ای به حجم 435 نفر از دانشجویان دانشگاه تبریز و با استفاده از نمونه گیری طبقه بندی متناسب با حجم توزیع و گرد آوری شده است. نتایج آزمون مدل معادلات ساختاری حاکی از برازش داده های مشاهده شده با مدل نظری تحقیق در کل نمونه می باشد. نتایج حاصل از تحقیق مبین این است که فرصت ها و نیاز منفعت گرایانه عامل اصلی رفتارهای انحرافی در میان دانشجویان می باشد. این دو عامل از طرف دیگر همان ویژگی های ساختاربندی انتخاب است که راه کاری برای پیش گیری از وقوع جرایم و رفتارهای انحرافی عمل می کند. زیرا ویژگی های ساختاربندی انتخاب نه تنها اطلاعاتی راجع به جرم را فراهم می کند، بلکه در مورد مجرم (نیازهایش، اولویت هایش، ویژگی های شخصیتی و ادراکاتش)، نیز اطلاعاتی در اختیار قرار می دهد.