ملیحه اسماعیلیان

تأثیر فراگیر رسانه ها در عصر حاضر به اندازه ای است که از آن به عصر رسانه ها، عصر جهانی شدن، جامعه شبکه ای و جامعه اطلاعاتی یاد می کنند. توسعه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در دهه اخیر، منجر به پیدایش و توسعه رسانه های دیجیتال متنوعی شده است که دارای کارکرد رسانه های جمعی هستند. با توجه به اهداف ارزشی و اجتماعی هر جامعه، مقررات گذاری تبدیل به سازوکاری برای تضمین تحقق اهداف در عرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شده است، رسانه های نوین صوتی تصویری نیز به دلیل قدرت تأثیرگذاری و گستردگی، نیازمند نظام مقررات گذاری مناسبی هستند که لازم است با نگاه آینده پژوهانه مورد مداقه قرار گیرد. نخستین گام در هر سیاستگذاری، شناخت مسائل و چالش هاست. منظور از چالش می تواند مسائل وضعیت فعلی یا آینده باشد؛ به همین دلیل نیز از ابزارهای آینده پژوهی به منظور شناسایی چالش های آینده و پیامدهای آنها بهره گرفته می شود. در این پژوهش، با استفاده از روش نظریه داده مبنا، شش چالش کلیدی، شامل؛ خلأ قانونی و نبود شفافیت، تعدد نهادهای نظارتی، جایگاه مطلوب سازمان صداوسیما، نگرش به چندصدایی و تکثرگرایی، نقش نهادهای عمومی و خصوصی و در نهایت، محتوای رسانه ها برای مقررات گذاری رسانه های صوتی تصویری آینده شناسایی شده است.

رسانه ها در دنیای امروز در عرصه های گوناگون نقش برجسته ای دارند. در این میان، رسانه های صوتی تصویری با قابلیت فراگیری از اهمیت ویژه ای برخوردارند. فناوری های نوین ارتباطی و حضور بازیگران متعدد تغییراتی را به این فضا اعمال کرده است که شناخت آینده این حوزه و ارائه راهکارها و جهت گیری های مدیریتی آن را، به ویژه با ملاحظات خاص کشورمان با مشکلات بسیار مواجه کرده است. رفتار بازیگران متعدد و مستقل و تأثیر آن در تکامل سامانه رسانه های صوتی تصویری، نشان از نیاز به شناخت بهتر رفتار بازیگران برای خط مشی گذاری این عرصه دارد. پژوهش حاضر برای پاسخگویی به این پرسش است که مهم ترین مناقشات بازیگران در این عرصه در چه مسائلی است. برای این هدف، روش جدیدی بر پایه روش های موجود در حوزه آینده پژوهی و خط مشی گذاری و با محوریت مسائل کلیدی این حوزه ارائه شده است. در این روش، چهار متغیر نفوذ هر بازیگر بر سایرین، موقعیت بازیگر در هر مسئله، میزان اصرار بر آن و توان اختصاص یافته به منزله نشانگرهای رفتاری بازیگران مطرح می شوند. درنهایت نیز شش مسئله کلیدی شناسایی می شود. نتایج تحلیل ها نشان می دهند که بیشترین تباین نظر بازیگران درباره مسئله اول، دوم و چهارم است. همچنین نتایج این پژوهش می تواند به منظور شناسایی آینده این حوزه به کار رود.

رشد سواد اینترنتی مردم از یک سو و فراگیر شدن ابزارهای تولید و توزیع محتوا از سوی دیگر، موجب رشد رسانه های اجتماعی و تولیدات مردمی شده است. از جمله اثرات رسانه های اجتماعی بر شبکه های خبری، بازنگری و تحول در خبرنگاری سنتی است. بر این اساس، پژوهش حاضر با استفاده از مطالعه موردی اکتشافی، ضمن بررسی چگونگی تأثیر رسانه های اجتماعی بر مبانی خبرنگاری بی بی سی از نگاه ساختاری، ارزش ها، هنجارها و هویت حرفه ای، راهکارهایی برای استفاده از ظرفیت آنها ارائه داده است. نتایج بررسی ها نشان دهنده آن است که بی بی سی به منظور حفظ خبرنگاری حرفه ای و ایجاد موازنه بین سرعت و دقت در خبر، ساختاری متمرکز برای تأمین منابع خبری از شبکه های اجتماعی و در عین حال، ارزیابی و فیلتر کردن محتوای مخاطبان، با عنوان «قطب تولیدات مردمی» ایجاد کرده است. همچنین آموزش کارکنان حوزه خبر از یک سو و توانمندسازی مخاطبان در تولید محتوا از سوی دیگر، بیانگر نگرش بی بی سی به استفاده از ظرفیت شبکه های اجتماعی است.