بدر السادات علی زاده مقدم

ارامنه از اقلیت های تأثیرگذار در حیات اقتصادی و تجاری ایران در دوره های مختلف به شمار می آیند. در این میان، بنادر خلیج فارس و به ویژه بندر بوشهر و گمرگ آن ازجمله عرصه هایی بود که ارامنه در دور ه قاجار نقش فعالی در آن داشته اند. در دور ه قاجار بوشهر قطب اقتصادی ایالت فارس محسوب می ش د و همچنین یکی از دروازه های مهم ورود و خروج کالا و ارتباط ایران با دیگر کشورهای جه ان بود. از این رو گمرگ بوشهر یکی از نهادهای فعال اقتصادی این برهه بود. هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و برپایه منابع کتابخانه ای تنطیم شده است پاسخ به این پرسش مهم است که نقش ارامنه در گمرک بوشهر در دور ه قاجار چگونه بوده است. بررسی شواهد گویای آن است که نیروهای ارمنی از زمان شکل گیری نهاد گمرک در بوشهر تا زمان اوج فعالیت های اقتصادی این نهاد در دوره قاجار مصدر خدمات مهمی بودند. در این دوره، ارامنه ضمن سروسامان دادن به اوضاع گمرگ بوشهر و توسعه و تجهیز آن، در راستای مبارزه با قاچاق کالا و گسترش شعبه های گمرگ و نظارت بر عملکرد این شعبه ها و آموزش کارمندان آن عهده دار خدمات عمده ای در بوشهر بودند. علاوه بر این، به لحاظ فرهنگی نیز اراﻣﻨه بوشهر با اراﺋه طرح های ابتکاری در راستای استفاده از امکانات گمرک برای استمرار فعالیت مؤسسه های آموزشی در بوشهر و دیگر بنادر جنوب ایران، در این حوزه نقش درخور توجهی داشته اند.

پیشینه تاریخی بندر ریشهر در شبه جزیره بوشهر به چندین هزار سال قبل از میلاد منتهی می شود. در زمان پادشاهی عیلام، این منطقه لیان نام داشته و به لحاظ اقتصادی و سیاسی، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در دوره ساسانیان لیان تغییر نام پیدا کرده و ریشهر نام گرفت. در این دوره ریشهر به اوج رونق و شکوفایی در زمینه های سیاسی، نظامی و اقتصادی رسید. با ورود اسلام به ایران، ریشهر نیز به مانند مناطق دیگر توسط اعراب فتح شد و به مدت هفت قرن در سکوت و ابهام قرارگرفت ، تا سرانجام در دوره صفویه به دنبال تحولات سیاسی و اقتصادی و رونق خلیج فارس و حضور پرتغالی ها مجددا در تاریخ مطرح گردید. در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی ضمن نگاهی به پیشینه ریشهر و تحولات این منطقه تا روی کار آمدن صفویان به بررسی جایگاه ریشهر در تحولات صفویه از ظهور این سلسله تا پایان حکومت شاه طهماسب اول پرداخته خواهد شد..